Τι είναι η νευροπλαστικότητα και ποιος ο ρόλος της στην αντιμετώπιση χρόνιων πόνων/ Γράφει ο Νικόλαος Παγούνης, M.Sc Sport Science & Physical Education*
Το νευρικό μας σύστημα συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, είναι υπεύθυνο στο να συγχρονίζει το μυαλό και το σώμα, ενώ έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται και να αντιδρά στα καθημερινά μας ερεθίσματα, βοηθώντας μας με αυτόν τον τρόπο να λειτουργούμε και να εξελισσόμαστε. Το νευρικό σύστημα παρόλο που θεωρείται ‘’βαθιά εδραιωμένο’’, στην πραγματικότητα το χαρακτηρίζει η πλαστικότητα δηλαδή η ικανότητα το να μπορεί πολύ εύκολα να προσαρμόζεται στις αλλαγές του σώματος και του περιβάλλοντος.
Η ικανότητα αυτή του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος να προσαρμόζεται και να αλλάζει, ονομάζεται «νευροπλαστικότητα». Η νευροπλαστικότητα είναι πολύ χρήσιμη στην καθημερινότητά μας, διότι μέσω αυτής μπορούμε να επιστρέφουμε στο σπίτι μας με το αυτοκίνητο χωρίς να χρειαζόμαστε GPS για να θυμηθούμε τη διαδρομή, θυμόμαστε πως να κάνουμε ποδήλατο (μυϊκή μνήμη), αλλά και γενικότερα θυμόμαστε να εκτελούμε όλες μας τις καθημερινές δραστηριότητες χωρίς να χρειάζεται να εκπαιδευτούμε ξανά σε αυτές.
Εκτός από τα πλεονέκτημα της νευροπλαστικότητας, υπάρχουν και κάποια μειονεκτήματα και ένα από αυτά είναι η συμπεριφέρεται της στην εμφάνιση του επίμονου (χρόνιου) πόνου. Σε αυτή την περίπτωση, η νευροπλαστικότητα κάνει τον εγκέφαλο και το μυϊκό σύστημα υπερευαίσθητα και υπερδραστήρια κάνοντας απλές δραστηριότητες να γίνονται επίπονες, ενώ δεν θα έπρεπε. Αυτό συμβαίνει διότι το ψυχολογικό και σωματικό στρες συχνά πυροδοτούν αυτή τη μη-βοηθητική νευροπλαστικότητα, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πόνο ή να εντείνει τον ήδη υπάρχον. Βέβαια η συγκεκριμένη κατάσταση αντιμετωπίζεται μέσω διάφορων θεραπευτικών προσεγγίσεων οι οποίες εκπαιδεύουν τον εγκέφαλο στο να αλλάζει την ήδη υπάρχον συμπεριφορά του έναντι στον πόνο, βοηθώντας τελικά στην καλύτερη αντιμετώπιση και διαχείριση του.
Πώς συμπεριφέρεται ο εγκέφαλος, όταν κάποιος ταλαιπωρείται από πόνο;
Στον οξύ πόνο (όπως το να χτυπήσει κάποιος τον αντίχειρα του με σφυρί), ο εγκέφαλος παράγει «σήματα» πόνου που προειδοποιούν για τη ζημιά που έχει προκληθεί στο σώμα. Αυτό το βοηθητικό «σήμα» είναι ένας καλός βιολογικός σχεδιασμός που όχι μόνο μας προστατεύει και μας βοηθά σε μια θεραπεία, αλλά μας βοηθά ακόμα και στο να επιβιώσουμε. Ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα, εξελίσσονται εδώ και εκατομμύρια χρόνια στο να ενισχύουν και να απομνημονεύουν αυτά τα «σήματα» ώστε να μην τα αγνοούμε και να τα συνδέουμε με πιθανό περιβάλλοντα κίνδυνο. Π.χ θυμόμαστε ότι όταν ο φούρνος είναι ζεστός δεν πρέπει να τον ακουμπήσουμε διότι θα καούμε. Με λίγα λόγια ο εγκέφαλος απομνημονεύει τη θέση του σώματος τη στιγμή του ατυχήματος ή του πόνου ώστε να μας προστατέψει, και όταν αυτό δεν συμβαίνει π.χ σε κάποιους ανθρώπους εξαιτίας μιας σπάνιας εκ γενετής περίπτωσης αναισθησίας στον πόνο, τότε αυτοί δεν μπορούν να επιβιώσουν και πεθαίνουν σε νεαρή ηλικία επειδή δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν τραυματιστεί ή χτυπήσει.
Στο χρόνιο πόνο τώρα, ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα γίνονται υπερευαίσθητοι και αυτού του είδους η νευροπλαστικότητα ονομάζεται «κεντρική ευαισθητοποίηση», εμπλέκοντας μάλιστα και το ανοσοποιητικό σύστημα σ’αυτή τη διαδικασία. Όταν όμως το νευρικό και ανοσοποιητικό σύστημα γίνεται υπερευαίσθητο, απελευθερώνει χημικές ουσίες που «ανεβάζουν» την ένταση και τον αριθμό των συνδέσμων και των σημάτων που ενεργοποιούνται γύρω από τον εγκέφαλο και τη σπονδυλική στήλη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο πόνος να γίνεται αισθητός ακόμη και κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων και κινήσεων που κανονικά δεν θα έπρεπε να προκαλούσαν πόνο. Μάλιστα υπάρχουν και περιπτώσεις που κάποιος μπορεί να αισθάνεται πόνο, απλά και μόνο στη σκέψη χωρίς καν να κινείται.
Τι ρόλο παίζει όμως η νευροπλαστικότητα στην αντιμετώπιση των χρόνιων πόνων;
Η νευροπλαστικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση χρόνιων πόνων, διότι μέσω αυτής και των κατάλληλων θεραπευτικών μεθόδων, μπορούμε να επαναπρογραμματίσσουμε το νευρικό σύστημα, έτσι ώστε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αυτό ανταποκρίνεται στα σήματα κινδύνου, αλλά και στο πως ο εγκέφαλος τα μεταφράζει ως πόνο. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας, στοχεύει στο να μειώσουμε την «κεντρική ευαισθητοποίηση» άρα και τον πόνο, ενισχύοντας τη φυσιολογική κίνηση και την καθημερινή δραστηριότητα. Για να το πετύχουμε αυτό, χρησιμοποιούμε κάποια μέσα όπως τον καθρέπτη (Mirror therapy) για την αντιμετώπιση του πόνου σε μέλος-φάντασμα, αλλά και κάποιες τεχνικές όπως την επανεκπαίδευση της κίνησης χωρίς τη συσχέτισή της με το φόβο και τον πόνο. Ενώ σημαντικό ρόλο παίζει η συγκέντρωση του ασκούμενου κατά την εκτέλεση των ασκήσεων, αλλά και η εμπιστοσύνη του στο θεραπευτή και στις μεθόδους που χρησιμοποιεί.
Άρα χρησιμοποιώντας την ικανότητα της νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου στο να επαναπρογραμματίσει και να μειώσει τα υπερδραστήρια σήματα κινδύνου στον εγκέφαλο και στο νευρικό σύστημα, μπορούμε όχι μόνο να απαλλάξουμε τους ασκούμενους από χρόνιους πόνους, αλλά και στο να τους μάθουμε να μπορούν μόνοι να τους διαχειρίζονται.
Κάποιες απλές τεχνικές που μπορούμε να εφαρμόσουμε μόνοι μας, στην καθημερινότητα μας ώστε εξασκήσουμε και να επαναπρογραμματίσσουμε το νευρικός μας σύστημα και τον εγκέφαλό μας, είναι:
1. Να προσπαθούμε να διαχειριζόμαστε το στρες και να επικεντρωνόμαστε όσο το δυνατόν λιγότερο στον πόνο, γιατί αυτό βοηθά στην καλύτερη λειτουργία του οργανισμού.
2. Να ασκούμαστε, γιατί η φυσική δραστηριότητα που γίνεται με συνετό τρόπο βοηθά στο να μειωθεί η υπερευαισθησία στον πόνο
3. Να ασχολούμαστε με καινούργια χόμπι, γιατί είναι κάτι που βοηθά στο να χρησιμοποιούμε την ωφέλιμη πλευρά της νευροπλαστικότητας και αυτό με τη σειρά του βοηθά στο να ηρεμούν και να ενεργοποιούνται οι ΜΗ-επίπονοι σύνδεσμοι του νευρικού συστήματος.
*Σύντομο βιογραφικό: O κ. Νικόλαος Παγούνης ζει και εργάζεται στην Καστοριά, είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Σπουδών στη Φυσικοθεραπεία και στην Κινησιοθεραπεία, Πιστοποιημένος Αξιολογητής της Κίνησης& της Αναπνοής του Ανθρώπινου σώματος, σπουδαστής του τμήματος Οστεοπαθητικής του London College of Osteopathy & Health Science, δημιουργός και διαχειριστής της ιστοσελίδας functionalmovement.gr
Περισσότερα στο https://functionalmovement.gr/
