Φώντας Τρούσας
ΟΤΑΝ ΛΕΝΕ ΚΑΠΟΙΟΙ «τραγούδια του Πολυτεχνείου» εννοούν τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Λοΐζου, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Γιάννη Μαρκόπουλου και άλλων «έντεχνων» συνθετών, που ακούγονταν λίγο πριν, κατά τη διάρκεια, και μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Τούτο το διαπιστώνεις αμέσως, αν ρίξεις μια ματιά στο διαδίκτυο…
Εμείς, εδώ, θα επιχειρήσουμε να κάνουμε κάτι άλλο τώρα, πιο απαιτητικό και πιο δύσκολο. Να ψάξουμε και να βρούμε τραγούδια με άμεσες ή έμμεσες αναφορές στο Πολυτεχνείο – τραγούδια, που να δημιουργήθηκαν, φυσικά, μετά τα γεγονότα του Νοέμβρη του ’73. Για να γίνει άμεσα κατανοητό αυτό που θέλουμε να πούμε δίνουμε το ακόλουθο παράδειγμα.
Όταν λένε κάποιοι «τραγούδια του Πολυτεχνείου» εννοούν τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Λοΐζου, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Γιάννη Μαρκόπουλου και άλλων «έντεχνων» συνθετών, που ακούγονταν λίγο πριν, κατά τη διάρκεια, και μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Το «Πότε θα κάνη ξαστεριά» (το ριζίτικο στη διασκευή του Γ. Μαρκόπουλου με τον Ν. Ξυλούρη) είναι τραγούδι του 1971, τα λόγια του δεν έχουν καμία σχέση με το Πολυτεχνείο, αλλά ακουγόταν παντού εκείνες τις μέρες του Νοέμβρη, και πριν και μετά. Εμάς δεν θα μας απασχολήσουν τέτοια τραγούδια εδώ, αλλά τραγούδια και δίσκοι που να παίρνουν αφορμή απ’ αυτόν καθαυτόν τον φοιτητικό και κοινωνικό ξεσηκωμό του ’73.
Πηγή: Πολυτεχνείο 1973 / 40 χρόνια απόσταση, αρχείο: Βασίλης Καραγεώργος, επιμέλεια: Θανάσης Αλατάς, Flippress / Αρχεία Μνήμης, 2013
Κωστούλα Μητροπούλου «Το Χρονικό των Τριών Ημερών»
«Το Χρονικό των Τριών Ημερών» [Μπουκουμάνης, 1974] της Κωστούλας Μητροπούλου (1933-2004) είναι ένα 63 σελίδων βιβλίο, που είχε τυπωθεί τον Ιούλιο του 1974, κυκλοφορώντας προφανώς μετά την πτώση της δικτατορίας και το οποίο περιέγραφε μ’ ένα «ρεπορταζιακό», αλλά και κάπως φιλολογικό τρόπο, τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Το βιβλίο θεωρείται πλέον κλασικό, έχοντας κάνει πολλές εκδόσεις. Όπως έγραφε και η ίδια η K. Μητροπούλου στον πρόλογο:
«Το “Χρονικό των τριών ημερών” γράφτηκε όσο γινόταν πιο “πιστά” και αληθινά από έναν ευαίσθητο και ευάλωτο “θεατή”, που προσπάθησε να συνδυάσει την προσωπική οδυνηρή εντύπωση από τα γεγονότα με την αντικειμενικότητα της αλήθειας σ’ αυτά τα ίδια τα γεγονότα.(…) Άρχισε να γράφεται στις 18 Νοεμβρίου του 1973 και τελείωσε στις 26 του ίδιου μήνα. Ο επίλογος προστέθηκε μετά. Όλον αυτόν τον καιρό μέχρι σήμερα (σ.σ. από τότε που γράφτηκε το βιβλίο, μέχρι τον Ιούλιο του ’74 όταν τυπώθηκε) “περνούσε” από χέρι σε χέρι, σε φωτοτυπημένα αντίτυπα και πάντα με την προσεκτική αγάπη των φίλων, επώνυμων και ανώνυμων, αγαπημένων και εντελώς αγνώστων».
Το βιβλίο αποτελείται από τον πρόλογο, το κυρίως θέμα του (ας το πoύμε έτσι) και τον επίλογο, πριν ολοκληρωθεί με την παράθεση δεκατριών ποιημάτων-στιχουργημάτων, τα οποία παίρνουν αφορμή βεβαίως από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου, πριν ακόμη και από τον πρόλογο, διαβάζουμε το εξής:
«Τα τραγούδια γράφτηκαν στον “ενδιάμεσο” χρόνο που μεσολάβησε και η μουσική είναι του Ανακρέοντα Παπαγεωργίου. Φυσικά κι αυτά θα βγουν στην δημοσιότητα και επώνυμα τώρα, έστω κι αν κυκλοφόρησαν από χέρι σε χέρι όπως και το κείμενο τόσους μήνες».
Επίσης, πριν την παράθεση των τραγουδιών, προστίθεται και η επόμενη σημείωση στη σελίδα 53:
«Ανάμεσα στο χρόνο που μεσολάβησε από τις 17 Νοεμβρίου 1973 μέχρι σήμερα (σ.σ. εννοεί τον Ιούλιο του ’74) υπήρξε ένα τεράστιο κενό που δε “γέμιζε” με τίποτα. Ένα κενό “ενδιάμεσου χρόνου” που πέτρωσε. Το κενό αυτό έγινε τραγούδι. Ένα, δύο, πέντε, δώδεκα (σ.σ. στην πράξη τα τραγούδια που περιέχονται στο βιβλίο είναι δεκατρία). Τραγούδια που κανένας δεν ήξερε τη μουσική τους σωστά και που τα μουρμούριζαν από στόμα σε στόμα κι από φράση σε φράση σα να έλεγαν ένα μισό παραμύθι. Ή ένα κλάμα που δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του. Αυτά τα τραγούδια τα προσθέτουμε στο κείμενο, για να καλύψουν απλά τον “ενδιάμεσο χρόνο” που μεσολάβησε από τότε, τόσο σκληρά και απάνθρωπα αμέτοχος σ’ όλα. Αυτά τα ίδια τραγούδια αύριο, σε λίγες μέρες, θα τα σφυρίζουν ίσως στο δρόμο, όσα παιδιά ζωντανά».
Ένα θέμα που προκύπτει, σε σχέση με τα συγκεκριμένα τραγούδια, είναι το αν είχαν ηχογραφηθεί επισήμως κάποια στιγμή σε στούντιο, και δεν ήταν, απλά και μόνο, μελοποιημένα στο πεντάγραμμο, παρότι η Κωστούλα Μητροπούλου πουθενά δεν υπαινίσσεται στο βιβλίο της πως τα τραγούδια του «Χρονικού των Τριών Ημερών» είχαν ηχογραφηθεί επί χούντας, πριν τον Ιούλιο του ’74 δηλαδή (κάτι, που ούτως ή άλλως θα ήταν αδύνατον να είχε συμβεί με επίσημο τρόπο).
Εξάλλου, αν είχαν ηχογραφηθεί και υπήρχε ερμηνευτής θα αναφερόταν στο βιβλίο της (όπως αναφέρεται ο συνθέτης Ανακρέων Παπαγεωργίου). Απεναντίας, διαβάζουμε πως αυτά «κυκλοφόρησαν από χέρι σε χέρι» (οι στίχοι σε χαρτί κυκλοφορούν από χέρι σε χέρι, όχι τα τραγούδια) και πως «κανένας δεν ήξερε τη μουσική τους σωστά» (γιατί κανείς δεν τα είχε ακούσει, προφανώς, ηχογραφημένα). Ηχογραφήθηκαν λοιπόν κάποια στιγμή; Και αν ναι, πότε συνέβη αυτό;
Κωστούλα Μητροπούλου
Παλιά, είχαμε εντοπίσει στο διαδίκτυο μια συνέντευξη της αδελφής τής Κωστούλας Μητροπούλου, της Κάτιας Μητροπούλου, στο e-orfeas.gr (σάιτ, που δεν υφίσταται πια), που έχει ενδιαφέρον. Έλεγε η Κάτια Μητροπούλου:
«Με τον Ανακρέοντα Παπαγεωργίου η γνωριμία έγινε μέσω του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου τού αδερφού του, του ποιητή. Η Κωστούλα τον γνώρισε λίγο πριν γίνουν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και μου είπε, είναι ένα μικρόσωμο παιδάριο με λεπτά δάχτυλα, αλλά είχε ταλέντο πραγματικά. Δυστυχώς ο Ανακρέοντας χάθηκε πολύ νωρίς. Ήταν ο μόνος που τόλμησε να μελοποιήσει τα ποιήματα, που υπάρχουν στο βιβλίο της Κωστούλας στο “Χρονικό των τριών ημερών”, που είναι η καταγραφή των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Κανένας άλλος από τους συνθέτες που τα ’χε δώσει δεν τόλμησε να τα αγγίξει! Τα τραγούδια αυτά ακούστηκαν σε συναυλίες, στο Πολυτεχνείο, όπου έχουν δοθεί σε κασέτα και σε μπομπίνα και τα τραγούδησε κι η Έλενα Ναθαναήλ σε ένα αφιέρωμα στην ΕΡΤ που έγινε την πρώτη χρονιά μετά το Πολυτεχνείο (σ.σ. αυτό δεν είναι σωστό, όπως θα πούμε στη συνέχεια). Δεν βγήκαν όμως ποτέ σε δίσκο. Σ’ έναν δίσκο που έκανε με τον Παπαγεωργίου η Κωστούλα μπήκαν θεατρικά τους τραγούδια –γιατί του εμπιστεύτηκε ό,τι τραγούδια υπήρχαν μέσα στα θεατρικά της έργα– μαζί με κάποιες μπαλάντες κι ένα απ’ αυτά, το “Χρήστος”, ήταν από το “Χρονικό των τριών ημερών” (σ.σ. πρόκειται για το LP «Άσπρη Γραμμή» στην εταιρεία GSF/DMM, το 1992, με ερμηνεύτρια την Βάσια Ζήλου)».
Ανακρέων Παπαγεωργίου
Να πούμε λοιπόν πως το αφιέρωμα της ΕΡΤ στο Πολυτεχνείο, με τα τραγούδια του Ανακρέοντα Παπαγεωργίου, σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου, δεν έγινε «την πρώτη χρονιά μετά το Πολυτεχνείο», δηλαδή το 1974 (όπως διαβάζουμε στη συνέντευξη της Κάτιας Μητροπούλου), μα το 1977. Σε αυτό καταλήγουμε, αν βασιστούμε σε μια συνέντευξη του Α. Παπαγεωργίου, στο περιοδικό «Μουσική» (τεύχος #2, Ιανουάριος 1978):
— Τον περασμένο μήνα (σ.σ. τον Νοέμβριο του ’77 δηλαδή, αφού η συνέντευξη θα δινόταν τον Δεκέμβριο του ’77, για να τυπωθεί στο τεύχος Ιανουαρίου του ’78) είδαμε στην τηλεόραση το «Χρονικό των Τριών Ημερών» της Κ. Μητροπούλου, που αναφέρεται στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Τα τραγούδια είχες γράψει εσύ και τραγουδούσε η Έλενα Ναθαναήλ. Υπάρχει προοπτική να γίνουν δίσκος;
Είναι έντεκα τραγούδια που είχαν γραφτεί το 1973 αμέσως μετά τα γεγονότα και είχαν ακουστεί μόνο σε φιλικές συγκεντρώσεις. Η πρώτη δημόσια εκτέλεση ήταν αυτή του Νοέμβρη (σ.σ. του ’77) από την TV της ΕΡΤ. Αυτή τη στιγμή υπάρχει συγκεκριμένη πρόταση από εταιρεία, για να γίνουν δίσκος. Τα κομμάτια αυτά ήταν και η αφορμή για να δεθώ καλλιτεχνικά με την Μητροπούλου, που τόσο με αντιπροσωπεύει το γράψιμό της. Γι’ αυτό η συνεργασία μας συνεχίστηκε κι ελπίζω να μη σταματήσει.
Δυστυχώς 46 χρόνια αργότερα τα τραγούδια αυτά, με τις ερμηνείες της Έλενας Ναθαναήλ, παραμένουν ανέκδοτα. Ένα εξ αυτών, πάντως, έχει ανεβεί στο κανάλι του Μανώλη Νταλούκα, στο YouTube, και το ακούμε…
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΝΕΚΡΟΥ- ΕΛΕΝΑ ΝΑΘΑΝΑΗΛ
Διαβάστε περισσότερα στο lifo.gr
