Σε μια ανακάλυψη-ορόσημο οι ερευνητές διαπίστωσαν πως οι θηλυκοί χιμπατζήδες στο δάσος Νγκόγκο της Ουγκάντα περνούν περίπου το 1/5 της ενήλικης ζωής τους σε κατάσταση εμμηνόπαυσης, ζώντας αρκετά χρόνια μετά το τέλος της αναπαραγωγικής τους ηλικίας.
Το επιστημονικό αυτό εύρημα περιπλέκει περαιτέρω το μυστήριο τού γιατί συγκεκριμένα θηλαστικά, του ανθρώπου περιλαμβανομένου, βιώνουν κλιμακτήριο για πρακτικούς και εξελικτικούς λόγους.
«Κανείς δεν θα φανταζόταν ότι [η εμμηνόπαυση] ήταν κάτι που θα παρατηρείτο ποτέ στους χιμπατζήδες» σημειώνει ο Μπράιαν Γουντ, ένας από τους ερευνητές της μελέτης που δημοσιεύτηκε στο Science. «Τώρα έχουμε μια αντίληψη του είδους των οικολογικών και κοινωνικών συνθηκών που είναι απαραίτητες για την εμφάνισή της».
Οι χιμπατζήδες σε αιχμαλωσία είχαν δείξει στο παρελθόν δείγματα κλιμακτηρίου, ωστόσο οι ερευνητές δυσκολεύονταν να καταγράψουν κάτι ανάλογο στους άγριους πληθυσμούς του είδους – εν μέρει διότι οι περισσότεροι θηλυκοί χιμπατζήδες δεν ζουν αρκετά ώστε να φτάσουν στη βιολογική φάση της μη αναπαραγωγής, λένε οι επιστήμονες.
Οι περισσότεροι πληθυσμοί χιμπατζήδων δεν φτάνουν την ηλικία των 50 χρόνων «λόγω των επιπτώσεων των δραστηριοτήτων του ανθρώπου», σημειώνει ο Κέβιν Λάνγκεργκραμπερ, επικεφαλής της έρευνας και ανθρωπολόγος στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. Για παράδειγμα, διευκρινίζει, οι άνθρωποι μπορούν να διασπείρουν ασθένειες, απλούστατες όπως το κοινό κρυολόγημα, που μπορούν να αποδεκατίσουν τους πληθυσμούς των πρωτευόντων.
Το «πείραμα» του Νγκόγκο
Ωστόσο, στο Νγκόγκο, ένα σχετικά ανέγγιχτο από ανθρώπους τοπίο που αποτελεί το ένα από τα δύο ερευνητικά πεδία της κυβέρνησης της Ουγκάντας, μέσα σε συκιές και άλλα δέντρα που προσφέρουν αφθονία τροφής στα ανώτερα αυτά θηλαστικά και απουσία αρπακτικών όπως οι λεοπαρδάλεις, οι χιμπατζήδες ζουν μια ήσυχη και μακρόβια ζωή.
Οι περιπέτειες των πρωτευόντων του Νγκόγκο, της μεγαλύτερης αγέλης χιμπατζήδων στον κόσμο, καταγράφηκαν, μάλιστα, στη σειρά του Netflix Chimp Empire που άρχισε να προβάλλεται φέτος.
«Ο πληθυσμός χιμπατζήδων του Νγκόγκο είναι διαφορετικός από οποιονδήποτε άλλο υπό την έννοια πως εκεί υπάρχουν θηλυκά που ζουν πάνω από τα 50 έτη. Για πολύ καιρό παρατηρούσαμε πολλά ηλικιωμένα θηλυκά στο δάσος που δεν είχαν αναπαραχθεί για καιρό» λέει ο Λάνγκεργκραμπερ.
Με τη χρήση παρατηρήσεων δύο δεκαετιών, οι ερευνητές συνέλεξαν δημογραφικά και ορμονικά στοιχεία από τα θηλυκά της κοινότητας. Εξέτασαν τα ποσοστά θνησιμότητας και γονιμότητας 185 χιμπατζήδων και διαπίστωσαν πως, κατά μέσον όρο, τα θηλυκά του Νγκόγκο περνούν περίπου το ένα πέμπτο της ζωής τους σε «μετα-αναπαραγωγική κατάσταση».
Επιπλέον, εξέτασαν δείγματα ούρων 66 θηλυκών σε διαφορετικά αναπαραγωγικά στάδια. Διαπίστωσαν πως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία χιμπατζήδες βίωναν αλλαγές σε ορμόνες, όπως οι γοναδοτροπίνες, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, οι οποίες (αλλαγές) ομοίαζαν με αυτές που περνούν οι γυναίκες όταν μπαίνουν στη φάση της εμμηνόπαυσης.
«Τα μοτίβα γονιμότητας στο Νγκόγκο και τους ανθρώπους μοιάζουν στην πραγματικότητα. Είναι ο ίδιος μηχανισμός φυσιολογίας που αποτελεί τη βάση διακοπής της αναπαραγωγικής διαδικασίας στους χιμπατζήδες, όπως και στους ανθρώπους» λέει ο Λάνγκεργκραμπερ.
Ο γρίφος της εμμηνόπαυσης
Ωστόσο, τελικά το γιατί επέρχεται η εμμηνόπαυση στους χιμπατζήδες -αλλά και τους ανθρώπους- είναι μια ευρύτερη πρόκληση για τους επιστήμονες. Αν η γενετική προτεραιότητα των ζώων είναι να αναπαράγονται, τότε γιατί κάποια από αυτά ζουν πολύ πέρα από αυτή την ικανότητα; Οι απαντήσεις, σύμφωνα με τους ερευνητές, φαίνεται να διαφέρει μεταξύ χιμπατζήδων και ανθρώπων.
Μία από τις επικρατέστερες θεωρίες για τους ανθρώπους, είναι πως οι μεγαλύτερες γυναίκες σταματούν να τεκνοποιούν ώστε να μπορούν να βοηθήσουν στην ανατροφή των εγγονιών τους. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει για τους χιμπατζήδες, καθώς οι κόρες απομακρύνονται από τις μητέρες τους και ουσιαστικά δεν ξαναβλέπονται ποτέ. Η μητέρα θα μπορούσε να βοηθήσει τον γιο της μεγαλώντας τα παιδιά του, όμως παλιότερες μελέτες έχουν δείξει πως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Σε κάθε περίπτωση, με δεδομένο το γεγονός πως οι χιμπατζήδες είναι οι πλησιέστεροι συγγενείς του ανθρώπου, η ομοιότητα αυτή ίσως βοηθήσει την επιστήμη να κατανοήσει πληρέστερα τη διαδικασία, την εξέλιξη και τον λόγο ύπαρξης της εμμηνόπαυσης.
Πηγή: Washington Post/New York Times
