Ένα μοναδικό ουράνιο φαινόμενο αναμένεται να βιώσουν σήμερα το βράδυ όσοι σηκώσουν τα μάτια τους ψηλά, για να αντικρίσουν την πανσέληνο. Το «μπλε φεγγάρι», όπως ονομάζεται η αποψινή πανσέληνος, αποτελεί τη δεύτερη υπερπανσέληνο μέσα σε έναν μήνα, αφού έχει προηγηθεί η πανσέληνος της 1ης Αυγούστου. Ο τίτλος «μπλε σελήνη» δεν παραπέμπει στο χρώμα του φεγγαριού, αλλά στην επανάληψη της πανσελήνου μέσα στον ίδιο μήνα. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συμβαίνει ανά δύο με τρία χρόνια, όταν δηλαδή αθροίζονται οι ημέρες που περισσεύουν από τις συνολικά 29.53 ημέρες μεταξύ της μιας πανσελήνου από την επόμενη. Το θέαμα αναμένεται άκρως εντυπωσιακό, δεδομένου του ότι το μπλε φεγγάρι είναι ταυτόχρονα υπερπανσέληνος, θα βρεθεί δηλαδή στο πλησιέστερο σημείο της ελλειπτικής τροχιάς του γύρω από τη Γη. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, το φεγγάρι μοιάζει έως και 14% μεγαλύτερο ή 30% πιο φωτεινό.
Απλώς ένα εντυπωσιακό φαινόμενο ή επιδραστικός παράγοντας υγείας;
Καθώς οι συζητήσεις για το αποψινό φεγγάρι πρωταγωνιστούν, έρχονται και πάλι στην επιφάνεια οι διάφορες θεωρίες σχετικά με τις επιδράσεις που έχουν οι διαφορετικές φάσεις της σελήνης στην ανθρώπινη υγεία. Η επιστήμη δεν έχει καταλήξει. Τα ευρήματα πολλά, οι αστικοί μύθοι ακόμη περισσότεροι.
Τι ισχύει τελικά;
Μερικοί από τους ισχυρισμούς συνδέουν τη σελήνη με εκφάνσεις σωματικής και ψυχικής υγείας, όπως αλλαγές στον εμμηνορροϊκό κύκλο, διαταραχές ύπνου, αλλά και βίαιες συμπεριφορές.
Η πεποίθηση ότι η σελήνη επιδρά στην ανθρώπινη υγεία προέρχεται από την αρχαιότητα και είναι ευρέως διαδεδομένη. Αρκεί να σημειωθεί ότι στην στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, οι γυναίκες φορούσαν φυλαχτά σε σχήμα μισοφέγγαρου για να προστατευθούν από τα κακά πνεύματα, να βελτιώσουν τη γονιμότητά τους και να έχουν καλό τοκετό.
Μέχρι τον 16ο αιώνα, επιπλέον, η παρακολούθηση της θέσης της σελήνης αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της ιατρικής, σύμφωνα με τη Louise Devoy, επιμελήτρια του Βασιλικού Αστεροσκοπείου Greenwich. «Πιστευόταν, για παράδειγμα, ότι η αύξηση της Σελήνης ενίσχυε την αιμορραγία του εμμηνορροϊκού κύκλου και η πανσέληνος τον πυρετό».
Ποια η αλήθεια για τη σχέση της σελήνης με τον εμμηνορροϊκό κύκλο;
Υπάρχει μια μακρά και επίμονη θεωρία αναφορικά με τη σχέση που συνδέει τη σελήνη με τον εμμηνορροϊκό κύκλο, αν και επιστημονικά παραμένει αμφίβολη. Το 1708, ο γιατρός Richard Mead δημοσίευσε τη θεωρία του σχετικά με τη δράση του ήλιου και της σελήνης σε σώματα ζώων και την επίδραση που μπορεί να έχει σε πολλές ασθένειες. Αντλώντας έμπνευση από τις θεωρίες του Ισαάκ Νεύτωνα, υποστήριξε ότι η βαρυτική έλξη της σελήνης επηρεάζει τα υγρά μέσα στο ανθρώπινο σώμα, επιδεινώνοντας καταστάσεις όπως η επιληψία και οι πέτρες στα νεφρά, καθώς και τον εμμηνορροϊκό κύκλο. Αν και δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να υποστηρίζουν τις θεωρίες του Mead, η ιδέα παραμένει ζωντανή.
Το 2016, η εφαρμογή παρακολούθησης περιόδου Clue ανέλυσε τα δεδομένα περισσότερων από 1,5 εκατομμύρια χρηστών, προκειμένου να προσδιορίσει εάν θα μπορούσε να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των σεληνιακών φάσεων και του εμμηνορροϊκού κύκλου. Η μελέτη δεν διαπίστωσε καμία σύνδεση.
Μύθος ή αλήθεια η επίδραση της σελήνης στον ύπνο;
Αποτελεί διαχρονικό ερώτημα το κατά πόσο η πανσέληνος επηρεάζει τελικά τον ύπνο, με τα σχετικά επιστημονικά ευρήματα να παραμένουν ασυνεπή. Μια μελέτη του 2013 που διεξήχθη σε 33 εθελοντές διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι χρειάζονταν κατά μέσο όρο 5 λεπτά περισσότερα για να αποκοιμηθούν κατά τη διάρκεια της Πανσελήνου, καθώς και ότι περνούσαν 30% λιγότερο χρόνο σε κατάσταση βαθέος ύπνου. Ωστόσο, δύο ανάλογα πειράματα που ακολούθησαν απέτυχαν να επαναλάβουν τα αποτελέσματα.
Τι σημαίνει ότι οι άνθρωποι «σεληνιάζονται»;
«Για χιλιετίες, υπήρχε μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση αναφορικά με τη σχέση που συνδέει την πανσέληνο και τις ακραίες συμπεριφορές που συσχετίζονται με ψυχικές ασθένειες», γράφει ο ιστορικός John J. Johnston στο βιβλίο της έκθεσης The Moon. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η υψηλή περιεκτικότητα του εγκεφάλου σε νερό τον καθιστά ευαίσθητο στις διαφορετικές φάσεις της Σελήνης. Έτσι, δημιουργήθηκαν θεωρίες για τις «παλίρροιες» του μυαλού, με αποτέλεσμα η πανσέληνος να συσχετιστεί με βίαιη συμπεριφορά, επιληπτικές κρίσεις και ψυχικές ασθένειες.
Μεταγενέστερες μελέτες απέτυχαν να επιβεβαιώσουν τη σύνδεση. Αναλύοντας τη θεωρία της «σεληνιακής τρέλας», μια μελέτη του 1985 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε σύνδεση μεταξύ σελήνης και περιστατικών όπως το έγκλημα, οι αυτοκτονίες και οι εισαγωγές στο ψυχιατρείο. Μια πρόσφατη μελέτη του 2019, που ανέλυσε τα δεδομένα 17.966 ατόμων που υποβλήθηκαν σε θεραπεία σε διάφορες ψυχιατρικές πτέρυγες για μια περίοδο 10 ετών, δεν βρήκε επίσης «καμία ένδειξη ότι το φεγγάρι επηρεάζει την ψυχική ευεξία». Ωστόσο, η ιδέα ότι τα δύο συσχετίζονται δεν έχει εξαλειφθεί.
Και τι ισχύει για τη σχέση της σελήνης με τη διάθεση;
Ο Niall McCrae, συγγραφέας του The Moon and Madness, έχει επικρίνει προηγούμενες επιστημονικές μελέτες που υποδεικνύουν μια σύνδεση μεταξύ σελήνης και υγείας, χωρίς ωστόσο να αποκλείει ολοκληρωτικά το «σεληνιακό φαινόμενο».
«Σίγουρα, η Σελήνη δεν έχει αξιοσημείωτο αντίκτυπο στη ζωή των περισσότερων ανθρώπων, αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τον ενδεχόμενο ρόλο της σε διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που μπορεί να επηρεάζουν τον ύπνο, τη διάθεση και τη ζωτικότητά μας», αναφέρει χαρακτηριστικά.
«Προς το παρόν, δεν έχουν προκύψει πειστικά επιστημονικά στοιχεία ότι η σελήνη επηρεάζει την ανθρώπινη βιολογία ή την ψυχική υγεία», καταλήγει ο Richard Dunn στο βιβλίο της έκθεσης «The Moon». «Οι εδραιωμένες πεποιθήσεις, ωστόσο, ασκούν ισχυρή επιρροή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις διάφορες φάσεις της σελήνης».
