Της Ειρήνης Λαγουβάρδου, Ψυχολόγου Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών
Ο Πλούταρχος, αναφερόμενος στο ανθρώπινο μυαλό, έλεγε: “Ο ανθρώπινος νους δεν είναι ένα άδειο δοχείο που πρέπει να γεμίσει, αλλά μια φωτιά έτοιμη να ανάψει“.
Πόσο κοντά ή μακριά είναι ο σημερινός άνθρωπος από αυτή τη συνθήκη;
Είναι πλέον ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας σε συνδυασμό με την αλματώδη πρόοδο της πληροφορικής έχουν συντείνει τα μέγιστα στη δημιουργία του φαινομένου της υπερπληροφόρησης. Μάλιστα, o Βρετανός ψυχολόγος D. Lewis έχει περιγράψει το «ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ» (IFS-Information Fatigue Syndrome) επισημαίνοντας ότι η καταιγιστική πληροφόρηση αποβαίνει εξίσου επικίνδυνη με την ελλειπή ή φτωχή πληροφόρηση για τον ανθρώπινο εγκέφαλο εμποδίζοντας ακόμα και τη λήψη ορθών αποφάσεων.
Με την πάροδο των ετών η άποψη αυτή έχει ενισχυθεί και από τα δεδομένα άλλων ερευνητών και όχι άδικα. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος θα μπορούσε να παραλληλιστεί με έναν υπολογιστή ο οποίος εισάγει δεδομένα, τα οποία επεξεργάζεται και, κατόπιν, κάνει διάκριση μεταξύ αυτών. Ό,τι λαμβάνουμε με τις πέντε αισθήσεις μας φιλτράρεται από τον εγκέφαλό μας, προκειμένου να διαχωριστούν τα ουσιώδη από τα επουσιώδη στοιχεία.
Ως εκ τούτου, αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα ότι ο εγκέφαλος του σύγχρονου ανθρώπου είναι μονίμως σε μία κατάσταση δεκτικότητας πολυάριθμων πληροφοριών από τα ΜΜΕ, το Internet, το τηλέφωνο, την ταυτόχρονη ενασχόληση με διαφορετικές δραστηριότητες, το περιβάλλον κτλ, τις οποίες ΑΔΥΝΑΤΕΙ ΝΑ ΠΡΟΛΑΒΕΙ, να διαχειριστεί, να αφομοιώσει.
Ποιες είναι όμως οι ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ-ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ του συνδρόμου της υπερπληροφόρησης και πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν;
Κοινωνική απόσυρση:Καταρχήν, η πληροφοριακή υπερφόρτωση δημιουργεί ανθρώπους με συμπτώματα που θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με εκείνα των αυτιστικών, δηλαδή ανθρώπους εσωστρεφείς και απαθείς οι οποίοι παρουσιάζουν κοινωνική απόσυρση και ελλείπονται σε ενσυναίσθηση και συμπόνια προς το συνάνθρωπο.
Δημιουργία φοβιών: Παρατηρείται ότι η συνεχής επίθεση των πληροφοριών δημιουργεί ανθρώπους φοβικούς σε μόνιμη κατάσταση άμυνας και αυτό-προστασίας, κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο, εάν αναλογιστεί κανείς πόσες πληροφορίες βίας δεχόμαστε σε ημερήσια βάση.
Ελλειμματική προσοχή: Η ταυτόχρονη ενασχόληση με διαφορετικές δραστηριότητες σε συνδυασμό με τη συχνή διάσπαση της προσοχής που προκύπτει (πχ., όταν ένα άτομο μιλάει στο τηλέφωνο και, συγχρόνως, διαβάζει στον υπολογιστή) οδηγούν σε ελλειμματική προσοχή, δηλαδή σε δυσκολία αυτοσυγκέντρωσης.
Μείωση αποδοτικότητας: Το προαναφερθέν σύμπτωμα και η συνακόλουθη κόπωση του εγκεφάλου συντείνουν στην αδυναμία του ανθρώπου να είναι αποδοτικός σε αυτό που κάθε φορά κάνει ή ακόμα και στην επαγγελματική δραστηριότητά του.
Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων: Η συνεχής εισροή πληροφοριών, οι οποίες δεν προλαβαίνουν να είναι επεξεργάσιμες και αφομοιώσιμες από τον εγκέφαλο, δυσχεραίνουν την ορθή κρίση και λήψη αποφάσεων.
Δημιουργία ανταγωνισμού: Η υπερπληροφόρηση συμβάλλει στη δημιουργία ενός ανταγωνιστικού πλαισίου μεταξύ των ανθρώπων (ποιος ξέρει τα πιο πολλά, ποιος είναι καλύτερα ενημερωμένος κτλ.) με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται συναισθήματα μειονεξίας και συχνής αυτό-αμφισβήτησης.
Στην πραγματικότητα όμως, η συνεχής εισροή πληροφοριών και γνώσεων δεν ωφελεί πνευματικά τον άνθρωπο. Αντιθέτως, τον καθιστά ένα άτομο επιφανειακά μορφωμένο, το οποίο μην έχοντας το χρόνο να αναλύσει και να εμβαθύνει στη γνώση που λαμβάνει, καταλήγει να θυμίζει τους «ψευτομορφωμένους», για τους οποίους είχε μιλήσει ο ποιητής Ν. Χριστιανόπουλος.
Εν κατακλείδι, όσον αφορά την αντιμετώπιση του συνδρόμου της υπερπληροφόρησης, κάθε άνθρωπος χρειάζεται να εξασκείται στο διαχωρισμό των πληροφοριών σε χρήσιμες (που θα κρατηθούν για περαιτέρω ανάλυση) και άχρηστες (οι οποίες θα πεταχτούν στον κάλαθο αχρήστων), ώστε να αποφεύγει την κόπωση και τη σύγχυση.
Επίσης, είναι σημαντικό να βρίσκει κανείς καθημερινές διεξόδους από αυτή την κατάσταση. Η ουσιαστική επικοινωνία με το συνάνθρωπο, μία βόλτα με ένα φίλο (χωρίς τα κινητά τηλέφωνα ανά χείρας), ένας περίπατος στην εξοχή, η άθληση, η οριοθέτηση στη χρήση του internet, τα μικρά διαλλείματα κατά τη διάρκεια της εργασίας θα βοηθήσουν στην ανακούφιση και στην ανανέωση του εγκεφάλου.
