Ο «μεγάλος μοντέρνος» της νεοελληνικής γλυπτικής, Γιαννούλης Χαλεπάς, μέσα από μια έκδοση με αφορμή την αναδρομική έκθεση για τη ζωή και το έργο του, σε συμπαραγωγή του Onassis Culture με το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ. Το μεγαλύτερο σύνολο έργων του Χαλεπά, που ανήκει σήμερα στη Συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, συμπληρώνεται με γλυπτικά σχέδια από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα. Η έκδοση συμπεριλαμβάνει περισσότερα από 150 έργα, γλυπτά, σχέδια, εκμαγεία, σπάνιο αρχειακό υλικό -που παρουσιάζεται για πρώτη φορά-, καθώς και το σύνολο των σωζόμενων σχεδίων στα δέκα κατάστιχα της πατρικής επιχείρησης μαρμαρογλυπτικής, υλικό που καλύπτει όλες τις περιόδους του έργου του. – Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Μια σπουδαία έκδοση, με τίτλο «Δούναι και Λαβείν», 448 σελίδων στα ελληνικά και τα αγγλικά, για το έργο και τη ζωή του φημισμένου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, από το Onassis Foundation, σε επιμέλεια της ομότιμης καθηγήτριας Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ, Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά, που καλύπτει όλες τις περιόδους του καλλιτέχνη και φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές. Όπως η ίδια αναφέρει, «αφετηρία της έκθεσης αυτής για τον Χαλεπά είναι η πρόσφατη απόκτηση ενός μεγάλου συνόλου γλυπτών και σχεδίων του από το Ίδρυμα Ωνάση: ένα μεγάλο τμήμα από τη συλλογή της οικογένειας Β. Χαλεπά, των ανιψιών του, δηλαδή, Βασίλη και Ειρήνης Χαλεπά, που τον έφεραν και τον φιλοξένησαν τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Αθήνα, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την τελευταία και πολύ δημιουργική του περίοδο. Επρόκειτο για τη σημαντικότερη συλλογή για το έργο και τη ζωή του Χαλεπά, μια και διέσωσε αξιοσημείωτα έργα της α’, της β’ και, κυρίως, της γ’ περιόδου της καλλιτεχνικής του παραγωγής».

Το εξώφυλλο του βιβλίου «Γιανούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν» Το εξώφυλλο του βιβλίου «Γιανούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν» © Stelios Tzetzias for Onassis Stegi

Η ζωή του Γιαννούλη Χαλεπά

Γεννήθηκε το 1851 στον Πύργο της Τήνου, έναν τόπο με ιδιαίτερη παράδοση στη γλυπτική, και ήταν το πρώτο από τα έξι παιδιά του Ιωάννη Χαλεπά. Ο Ιωάννης, «αρχιτέκτονας»-μαρμαρογλύπτης, δημιούργησε ένα από τα σημαντικότερα εργαστήρια μαρμαρογλυπτικής, στο οποίο μεγάλωσε ο Γιαννούλης Χαλεπάς και ήρθε σε επαφή με την τέχνη του. Σπούδασε γλυπτική στο Σχολείο των Τεχνών (η τότε Σχολή Καλών Τεχνών) στην Αθήνα με τον Λεωνίδα Δρόση και το 1873, με υποτροφία του Ιερού Ιδρύματος της Ευαγγελιστρίας Τήνου, συνέχισε τις σπουδές του στην Ακαδημία του Μονάχου.

Ο σπουδαίος γλύπτης Γιανούλης Χαλεπάς © Αρχείο Κωνσταντίνου Καλαϊτζίδη (φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου)

Το 1877, χρονιά της διάσημης «Κοιμωμένης», εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής του ασθένειας και με τον αδερφό του, Νικόλαο, ταξίδεψε στην Ιταλία, σε μια προσπάθεια να βελτιωθεί η υγεία του. Τελικά, η σταδιακή επιδείνωση οδήγησε στον εγκλεισμό του στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας το 1888. Μετά τον θάνατο του πατέρα του (1900), η μητέρα του, η οποία συνέδεσε την ασθένειά του με τη γλυπτική, τον έφερε πίσω στον Πύργο, όπου έζησε στο πατρικό του σπίτι από το 1902 έως το 1930. Από την επιστροφή του στην Τήνο, μετά το ψυχιατρείο, έως και τον θάνατο της μητέρας του, ο Χαλεπάς ό,τι έπλαθε είτε το κατέστρεφε ο ίδιος, είτε η μητέρα, όπως αναφέρει η Δρ Τώνια Γιαννουδάκη, Επιμελήτρια της Συλλογικής Γλυπτικής, Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου.

Η μητέρα πέθανε το 1916 και χρονολογημένα έργα του Γιαννούλη Χαλεπά σώζονται από το 1918, άρα υπήρξε μια διακοπή στο έργο του για 40 χρόνια. Το 1925 έγινε έκθεση έργων του στην Ακαδημία Αθηνών και το 1927 βραβεύθηκε με το Αριστείο των Τεχνών. Στις 24 Αυγούστου 1930 η ανιψιά του, Ειρήνη Β. Χαλεπά, τον έφερε στην Αθήνα, στο σπίτι της οδού Δαφνομήλη, όπου ο Χαλεπάς έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε ένα ζεστό οικογενειακό περιβάλλον, έχοντας κερδίσει τη γενική αναγνώριση. Πέθανε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1938.

Ο Χαλεπάς με τις ανιψιές του, Ειρήνη και Ευτυχία, μετά το 1930 © Αρχείο οικογένειας Β. Χαλεπά

Το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά

Το έργο του σπουδαίου καλλιτέχνη χωρίζεται σε τρεις περιόδους: Η πρώτη, από το 1870 έως το 1878, καλύπτει τα νεανικά του χρόνια, μέχρι την εκδήλωση της ασθένειάς του. Η δεύτερη, μεταξύ 1902 και 1930, καλύπτει τα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Τήνο και η τρίτη αφορά την περίοδο που έζησε και εργάστηκε στην Αθήνα. Έργο της πρώτης περιόδου είναι το πιο διάσημο γλυπτό της νεοελληνικής τέχνης, η περίφημη «Κοιμωμένη», που βρίσκεται στο Α’ Νεκροταφείο Αθήνας. Στην ίδια περίοδο ανήκουν και τα έργα «Ο Σάτυρος με τον Έρωτα» (Καραπάνου) και η «Προτομή Σατύρου» (Εθνική Πινακοθήκη), καθώς και «Η Μήδεια που φονεύει τα τέκνα της», έργο που κατέστρεψε ο ίδιος. Στην περίοδο αυτή το έργο του Χαλεπά εντάσσεται στο συντηρητικό πνεύμα του κλασικισμού του 19ου αιώνα, με έμφαση στη ρεαλιστική απόδοση, ενώ η προσοχή του στη σύνθεση συνοδεύεται από άψογη τεχνική και εξαιρετική δεξιοτεχνία στην απόδοση λεπτομερειών και στην επεξεργασία του μαρμάρου. Το 1874 πήρε το πρώτο βραβείο της Ακαδημίας του Μονάχου για το έργο «Παραμύθι της Πεντάμορφης».

Η «Κοιμωμένη», το πιο γνωστό έργο της νεοελληνικής γλυπτικής, παραγγελία για τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη στο Α’ Νεκροταφείο της Αθήνας. Το γύψινο εκμαγείο του έργου παρουσιάζεται στη μόνιμη έκθεση γλυπτικής της Εθνικής Πινακοθήκης. © 2022, Ίδρυμα Ωνάση

Επίσκεψη του Χαλεπά στην «Κοιμωμένη», στο Α’ Νεκροταφείο Αθήνας, Αύγουστος 1930 © Αρχείο οικογένειας Β. Χαλεπά

Στη δεύτερη περίοδο, με την ασθένεια να έχει επηρεάσει καθοριστικά το έργο του, ο Χαλεπάς γυρνάει την πλάτη στον ακαδημαϊσμό, αναζητώντας την ουσία των θεμάτων. «Ο Χαλεπάς άρχισε και πάλι να δουλεύει δύο χρόνια μετά τον θάνατο της μητέρας του, το 1918. Το ύφος του, όμως, πλέον είναι εντελώς διαφορετικό, καθώς ανέπτυξε έναν τρόπο έκφρασης ελεύθερο και αυθόρμητο, ανεξάρτητο από τα ακαδημαϊκά διδάγματα, για να αφηγηθεί ή να εκφράσει -συχνά- προσωπικά του βιώματα, με οδηγό την αρχαία ελληνική τέχνη και πρώτη ύλη τον άψητο πηλό. Οι όγκοι γίνονται συμπαγείς και οι μορφές στιβαρές, επιβλητικές, μερικές φορές σχεδόν ιερατικές» – Τώνια Γιαννουδάκη.

Η διαφορά ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη περίοδο εντοπίζεται κυρίως στην πορεία του καλλιτέχνη προς την ωριμότητα, με κύριο μέλημα να δουλέψει τη σύνθεση, τα περίοπτα έργα, πλαστικές αξίες, με λιτότητα στην απόδοση του θέματος. Από τη δεύτερη και την τρίτη περίοδο σχεδόν κανένα έργο δεν ολοκληρώθηκε σε μάρμαρο. Σώζονται προπλάσματα σε πηλό, ενώ τα περισσότερα έργα του μεταφέρθηκαν σε γύψο. Όσο για τα θέματα που δουλεύει, είναι αντίστοιχα με αυτά της πρώτης περιόδου: μυθολογικά, αλληγορίες, θρησκευτικά, πορτρέτα και σκηνές από την καθημερινή ζωή.

Ο Χαλεπάς δούλεψε το θέμα Σατύρου και Έρωτα πολλές φορές, σε όλες τις περιόδους της δημιουργίας του και σώζονται 12 εκδοχές. Ο «Σάτυρος» (Καραπάνου) κάθεται σε βράχο, ενώ ο Έρωτας, μικρό παιδί ανάμεσα στα πόδια του, προσπαθεί να φτάσει το τσαμπί με τα σταφύλια. © Αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος (Καλλιγάς 1972 – φωτ. Μάκης Σκιαδαρέσης)

Φωτογραφία του Γιανούλη Χαλεπά με αφιέρωση προς την ανιψιά του. © Αρχείο οικογένειας Β. Χαλεπά

Ο «Σάτυρος» σχετίζεται με τα πρώτα συμπτώματα της αρρώστιας του Γιανούλη, ο οποίος το δώρισε στον ανιψιό του, Βασίλη Χαλεπά. © Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (φωτ. Ηλίας Ηλιάδης)

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς και ο ζωγράφος Κώστας Αργυρίου στην οικία Δαφνομήλη με την προτομή του Σατύρου στο βάθος. © Αρχείο Κωνσταντίνου Καλαΐτζίδη

Οι προσπάθειες για τη διάσωση του έργου του Γιαννούλη Χαλεπά

Η αναγνώριση της αξίας και της μοναδικότητας του έργου του Χαλεπά είχε ως αποτέλεσμα, πριν ακόμη από τον θάνατό του, να ξεκινήσουν προσπάθειες για τη διάσωσή του και την ίδρυση μουσείου στον χώρο όπου ήταν το εργαστήριό του. Όπως σημειώνει η Δρ Τώνια Γιαννουδάκη, «οι προσπάθειες ξεκίνησαν με πρωτοβουλία του λογοτέχνη Στρατή Δούκα, ενώ μετά τον πόλεμο σημαντική υπήρξε η συμβολή της Εθνικής Πινακοθήκης, μέσω των διευθυντών της, του Δημήτριου Ευαγγελίδη και ιδιαίτερα του Μαρίνου Καλλιγά».

Δήμιος από τη σύνθεση της Γενοβέφας. Σώζεται ο ένας μόνο, γενειοφόρος προς τα δεξιά. Ο δεύτερος δήμιος χάθηκε μετά το 1932. © 2022 Ίδρυμα Ωνάση

Το «Μυστικό», έργο πριν από το 1927. Σύνθεση με δύο πρόσωπα σε διαφορετική κλίμακα. Δίπλα στην αρχαία προτομή (Ερμής ή Αλέξανδρος ή Δημήτριος Πολιορκητής), τοποθέτησε καθιστό έναν μικρό Έρωτα που κάτι ψιθυρίζει στο αυτί του άνδρα, μια τρυφερή κίνηση που παραπέμπει ίσως στο θέμα «Άγιος Χαράλαμπος και Μαρμαράς», έμμεση αναφορά στον ίδιο τον Χαλεπά, με τη μορφή του Έρωτα να υπαινίσσεται ό,τι στερήθηκε στη ζωή του. © Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (φωτ. Ηλίας Ηλιάδης)

«Εκατόγχειρ». Μάρμαρο, ενυπόγραφο πλάι αριστερά στη βάση με χάραξη: «Γιαν Χαλεπάς/1936 Δεκ.». Μεταφέρθηκε στο μάρμαρο από κάποιον μαρμαρογλύπτη, ίσως τον Πέτρο Μαυρομαρά, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Γιαννούλη. © 2022 Ίδρυμα Ωνάση

Η «Γοργόνα» (1933). Ένα έργο με έντονο ερωτισμό που υποβόσκει, αναφορά στη χαρά που στερήθηκε ο Γιανούλης στη ζωή του. © Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (φωτ. Ηλίας Ηλιάδης)

«Σάτυρος και Έρως ΧΙΙ», 1936. Αποδίδει το θέμα Σατύρου και Έρωτα ΙΙ με το λιτότερο δυνατό τρόπο. Έργο ωριμότητας και σοφίας, που αποβλέπει στο καίριο και ουσιώδες, ενώ επανέρχονται τα κενά ανάμεσα στις μορφές. © Ίδρυμα Ωνάση (φωτ. Γιάννης Σούλης)

Γιατί «Δούναι και Λαβείν»

Όπως υπογραμμίζει η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, «το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στις σελίδες των κατάστιχων, που πετυχημένα προτάθηκε ως τίτλος της έκθεσης από την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, εκφράζει απόλυτα αυτό το πάρε-δώσε μορφών, θεμάτων, παραγγελιών και τις συνέπειές τους μέσα στο έργο του Χαλεπά, αλλά και του εργαστηρίου του πατέρα του: ανταλλαγές (δάνεια, αναφορές) με γλύπτες, σύγχρονούς του ή παλαιότερων εποχών, που επηρεάζουν τις επιλογές, το έργο του, την καλλιτεχνική του δημιουργία. “Όποιος παίρνει δίνει και όποιος δίνει παίρνει”, διατυπώνει σοφά ο Δημήτρης Μαρωνίτης για “την παραγωγική αξία που έχει στον καλλιτεχνικό τομέα η μέθοδος της αμοιβαιότητας”».

Χρονολογείται στο 1932 ή αργότερα. Μολύβι-κάρβουνο σε χαρτί αλληλογραφίας. Παριστάνεται ανδρική μορφή, ίσως ο Ερμής (καπέλο με φτερά), με κοντό γένι, όρθιος να ορμάει προς τα εμπρός, κρατώντας απροσδιόριστο αντικείμενο. Το σχέδιο είναι επάνω σε επιστολή του Π. Προεστόπουλου προς τον Β. Χαλεπά © Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (φωτ. Ηλίας Ηλιάδης)

Έργο του 1930. Τρία κοριτσάκια γυμνά, το πρώτο από εμπρός, το δεύτερο με πλάτη στον θεατή και το τρίτο κατενώπιον, καθιστό στο πάτωμα. Πρόκειται για τις τρεις μικρανεψιές του, Κατερίνα, Λίκα και Αλίκη, κόρες της ανιψιάς του, Ειρήνης. © 2022 Ίδρυμα Ωνάση

Ο «Δισκοβόλος», του 1930. Γυμνή, όρθια ανδρική μορφή, που κρατά δίσκο. Πιθανώς να αναφέρεται γενικά στο γλυπτό του Κώστα Δημητριάδη στο Παναθηναϊκό Στάδιο, τον «Δισκοβόλο», το οποίο ο Χαλεπάς θαύμαζε ιδιαίτερα και επιθυμούσε να επισκεφθεί, μόλις έφτασε στην Αθήνα. © Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (φωτ. Ηλίας Ηλιάδης)

Το πρώτο κατάστιχο έχει 122 σελίδες και ο γραφικός χαρακτήρας είναι του Γιανούλη Χαλεπά. Σε μια από τις σελίδες (Ι 33) αναφέρεται η πώληση του γλυπτού «Σάτυρος και Έρως Ι» στον Καραπάνο το 1887, για να καλυφθούν χρέη της επιχείρησης. © Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ (φωτ. & ψηφιοποίηση Νίκος Λεονταρίδης)

Το κατάστιχο αριθμός V αποτελείται από δύο κατάστιχα, δεμένα σε έναν τόμο. Τα περισσότερα σχέδια του Γιανούλη στο κατάστιχο αυτό ανήκουν στην πρώιμη φάση της Τήνου, εκτός από 20 σελίδες, με σχέδια ευανάγνωστα και καθαρά, που συχνά συνδέονται με γλυπτά της τρίτης περιόδου. © Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ (φωτ. & ψηφιοποίηση Νίκος Λεονταρίδης)

Γιαννούλης Χαλεπάς, ένας μοντέρνος της εποχής μας

«Η ιστορία του Γιαννούλη Χαλεπά είναι μια ιστορία ενός προσωπικού οράματος που ξεπέρασε το οικογενειακό δράμα. Μια ιστορία διαρκούς αναζήτησης για την τέχνη, πτώσης και ανάτασης. (…) Ο Χαλεπάς μας αφορά επειδή η ζωή και το έργο του είναι μια αφήγηση για τις δυνατότητες και τα όρια της νεοελληνικής κοινωνίας. (…). Είναι πάντοτε επίκαιρος επειδή θυμίζει σε όλους πόσα μπορεί να καταφέρει το προσωπικό πάθος σε πείσμα του αποκλεισμού, της άρνησης, της αφάνειας. Είναι ένα μάθημα για την εποχή μας, ότι στο επίκεντρο οποιασδήποτε δράσης για την τέχνη, τον πολιτισμό και την παιδεία βρίσκεται ο άνθρωπος. Από αυτόν μπορούμε να προσμένουμε το θαύμα», γράφει στην εισαγωγή του ο Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση. «Με την έκθεση “Δούναι και Λαβείν” τονίζονται οι ανταλλαγές ανάμεσα σε μορφές και μοτίβα στο έργο του Χαλεπά. Τα δάνεια και οι αναφορές σε γλύπτες σύγχρονούς του ή παλιότερων εποχών. Αυτή την ανατρεπτική δύναμη της αμοιβαιότητας είναι που αγκαλιάζει το Ίδρυμα Ωνάση. Τη δημιουργία του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, ακόμη και όταν συγκρούεται με τους κανόνες που άλλοι έχουν θέσει. Μια περιγραφή για τον κόσμο, έξω από καλούπια, χωρίς βεβαιότητες, αλλά με πίστη στο προσωπικό πάθος. Ο Χαλεπάς μας θυμίζει ότι πολλοί μπορούν να κατασκευάζουν αλλά λίγοι δημιουργούν».

.

Το σχέδιο του γλυπτού «Οιδίπους και Σφιγξ». Στα κατάστιχα υπογράφεται και χρονολογείται το 1930, αν και αποδίδει γλυπτό της περιόδου της Τήνου, γνωστό σήμερα μόνο από φωτογραφίες. © Αρχείο Δ.Ε. Ξενοφωντίδη (κατάλοιπα Στρατή Φιλιππότη)

Η «Γενοβέφα και οι δήμιοί της» σε πηλό, της εποχής της Τήνου, αποτελείται από δύο τμήματα, οι δύο δήμιοι μαζί (σήμερα σώζεται μόνο ο ένας) και η Γενοβέφα με το παιδί στο πλάι χωριστά, ενώ μπροστά της υπήρχε και ένας σκύλος. Η φωτογραφία του Β. Γερμενή απεικονίζει ολόκληρο το έργο με τον ίδιο τον Χαλεπά δίπλα του, στο εργαστήριό του στην Τήνο. © Αρχείο Κωνσταντίνου Καλαΐτζίδη

Ο Γιανούλης Χαλεπάς και πίσω του το έργο «Σάτυρος και Έρως Χ», του 1931, με τον Σάτυρο να γέρνει τρυφερά προς την παιδική μορφή που κάθεται στον αριστερό του μηρό και ακουμπάει άνθη δίπλα στο χέρι του, στο οποίο κρατάει σύριγγα. © Αρχείο οικογένειας Β. Χαλεπά

Πηγή: Athens Voice
You May Also Like

POS παντού το 2024 – Οι 35 νέοι κλάδοι που υποχρεούνται να δέχονται πλαστικό χρήμα

Με στόχο την πάταξη της φοροδιαφυγής η χρήση των POS καθίσταται υποχρεωτική

Προσφυγή Βαρουφάκη στο ΣτΕ για το Πολυτεχνείο

Προσφυγή Βαρουφάκη στο ΣτΕ για το Πολυτεχνείο

Λ. Αυγενάκης: 1,3 εκατ. ευρώ καταβάλλονται την Τετάρτη στους αγρότες της Θεσσαλίας

Ύψους 1,3 εκατ.  ευρώ είναι το ποσό που καταβάλλεται σήμερα, Τετάρτη 13 Μαρτίου, στους αγρότες της Θεσσαλίας

Αυτοδιοικητικές εκλογές 2023: Με 5 ψήφους «έριξε» τον πρώην δήμαρχο

Στον δήμο Διδυμοτείχου

Κικίλιας: «Κανένας αλλοδαπός δεν θα λαμβάνει υπηρεσίες υγείας του ΕΣΥ χωρίς να πληρώνει»

Table of Contents Hide Βασίλης Κικίλιας – Εγκύκλιος: Τι αναφέρεται αρχικάΒασίλης Κικίλιας…

Εντυπωσιακό βίντεο: Το μεγαλύτερο κοπάδι δελφινιών που καταγράφηκε ποτέ στην Ελλάδα (Video)

Η ομάδα Up Stories είχε την τύχη να απαθανατίσει από ψηλά το μεγαλύτερο κοπάδι δελφινιών που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα με χρήση Drone.

Νοσοκομειακοί γιατροί: Πολλοί θάνατοι από άλλες ασθένειες – Η κυβέρνηση απέτυχε και στον κορωνοϊό

Νοσοκομειακοί γιατροί: Πολλοί θάνατοι από άλλες ασθένειες – Η κυβέρνηση απέτυχε και…

Εορτολόγιο: Ποιοι γιορτάζουν σήμερα, Τσικνοπέμπτη

Εορτολόγιο: Ποιοι γιορτάζουν σήμερα, Τσικνοπέμπτη

Ο Παναγιώτης-Ραφαήλ έγινε δύο ετών και είναι καλά-BINTEO

Ο Παναγιώτης-Ραφαήλ έγινε δύο ετών και είναι καλά-BINTEO