Ήταν 26η Αυγούστου 2010 όταν απελευθερώθηκαν συνολικά 50.000 μινκ, ύστερα από τις διαδοχικές επιθέσεις που έφεραν την υπογραφή της οικολογικής οργάνωσης «A.L.F.», σε φάρμα στο Χιλιόδενδρο Καστοριάς και την επομένη (27/08/2010) στην Σιάτιστα Κοζάνης. Παρότι περισσότερα από τα μισά μινκ είτε αιχμαλωτίστηκαν είτε βρέθηκαν νεκρά, ο εναπομείναν πληθυσμός συνεχίζει έως και σήμερα να εδραιώνει την παρουσία του ως το νούμερο ένα “καταζητούμενο” εισβλητικό είδος στην ευρύτερη περιοχή.

Το τριήμερο 12-14 Σεπτεμβρίου 2023, επιστήμονες από την Ελλάδα αλλά και χώρες της Ε.Ε. βρέθηκαν στην Καστοριά για να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν σε Ημερίδα του έργου LIFE ATIAS. Συναντήσαμε την επιστημονική ομάδα σε μία από τις τελευταίες στάσεις της, στον Λιμναίο Οικισμό Καστοριάς, όπου και είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τον συντονιστή του προγράμματος, κ. Δημήτριο Μπακαλούδη.

Η επιστημονική ομάδα κατά τη διάρκεια ξενάγησης στο χώρο του Λιμναίου Οικισμού.

Ο Δημήτριος Μπακαλούδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και συντονιστής του έργου LIFE ATIAS, της πρώτης οργανωμένης προσπάθειας αντιμετώπισης των ξενικών, εισβλητικών ειδών, κυρίως θηλαστικών, στη Βόρεια Ελλάδα.

Η περιγραφή του έργου της LIFE ATIAS αναφέρεται, πιο συγκεκριμένα, στο αμερικανικό μινκ που διέφυγε από τις απελευθερώσεις του 2010 και έχει ως σκοπό την εγκατάσταση ενός συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης και ανίχνευσης για την καταπολέμηση της εισβολής τους.

Καταγράφθηκε μείωση του πληθυσμού των μινκ, όπως εξηγεί ο κ. Μπακαλούδης.

«Η περιοχή εφαρμογής του προγράμματος ξεκινάει από την Μικρή Πρέσπα, εκτείνεται σε όλον τον Αλιάκμονα μέχρι και την εκβολή του και τις λίμνες της Βεγορίτιδας και του Άγρα.

Σε όλη αυτή τη ζώνη εφαρμόσαμε ειδικές πλωτές εξέδρες στις οποίες ιχνηλατούμε πάνω σε πηλό ίχνη από διαφορετικά είδη.

Όπου εντοπίζουμε ίχνος μινκ, τοποθετούμε παγίδες ζωντανής σύλληψης. Εάν δηλαδή μπει σε αυτές κάποιο είδος πέρα από μινκ, απελευθερώνεται. Το μινκ, από την άλλη, συλλαμβάνεται και θανατώνεται βάσει πρωτοκόλλου εγκεκριμένο από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και την Ε.Ε.».

Η δράση LIFE ATIAS αποτελεί σύμπραξη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, διοικητικών μονάδων αλλά και ιδιωτικής εταιρείας περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ο συντονιστικός ρόλος έχει ανατεθεί στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με τη συμμετοχή τριών εργαστηρίων από το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος (Εργαστήριο Άγριας Πανίδας και Τηλεπισκόπησης) και το Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε. (Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας).

Ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2019 και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του επόμενου έτους. Με τις εργασίες πεδίου να έχουν κλείσει, το πρόγραμμα έχει περιέλθει πλέον στη φάση της συγγραφής και παρουσίασης των αποτελεσμάτων.

«Στην Ημερίδα αυτή στην Καστοριά παρουσιάστηκαν τα πρώτα πρόδρομα αποτελέσματα που έχουμε αυτή τη στιγμή στα χέρια μας. Τα στοιχεία υποδηλώνουν μία μείωση του πληθυσμού που καταγράψαμε το 2019. Οι τελευταίες συλλήψεις-δράσεις έγιναν τον Μάρτιο του ’23».

«Ανέβηκαν τα μινκ πάνω στα κεραμίδια»;

Το μινκ είναι ένα αμερικανικό είδος, μη ενδημικό και σχετικά μικρόσωμο γουνοφώρο θηλαστικό ζώο. Όντας σαρκοφάγο, τρέφεται με μικρά ζώα (π.χ. τρωκτικά) ενώ ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι ότι αποθηκεύει τροφή δηλαδή σκοτώνει περισσότερα ζώα από όσα χρειάζεται. Παράλληλα, αποτελεί ημιυδρόβιο είδος για αυτό και προτιμά να φωλιάζει κοντά σε όχθες. Συγγενεύει και φέρει μεγάλη ομοιότητα με το πετροκούναβο.

«Πολλές φορές συγχέουμε το αμερικανικό μινκ με το πετροκούναβο. Το πετροκούναβο είναι δικό μας είδος. Σκούρο καστανό με ένα λευκό “μπάλωμα”. Είναι ένα είδος που συναντάμε και στις πόλεις. Όταν λοιπόν ακούτε το: “Ανέβηκαν τα μινκ πάνω στα κεραμίδια” στην πραγματικότητα δεν είναι μινκ αλλά πετροκούναβα. Το μινκ δεν είναι δενδρόβιο, δεν έχει την ικανότητα να αναρριχάται».

Μικρό μέγεθος- Μεγάλη απειλή

«Όταν εισάγονται ξενικά είδη σε μία περιοχή, και δη σαρκοφάγα, μπορεί να προκαλέσουν δραματικές αλλαγές στην ορνιθοπανίδα αλλά και σε άλλα θηλαστικά- να λειτουργούν ανταγωνιστικά. Μπορεί να μεταφέρουν ασθένειες. Δεν μιλάμε για κατάρρευση, μιλάμε όμως για μία παρά πολύ αρνητική επίδραση στα διάφορα στοιχεία του οικοσυστήματος, τόσο σε βιωτικά όσο και αβιωτικά.

Σήμερα θεωρείται ότι η εισαγωγή ξενικών ειδών είναι η δεύτερη μεγαλύτερη απειλή της βιοποικιλότητας παγκοσμίως.

Τα ξενικά είδη μπορούν να κάνουν ζημιές στην ορνιθοπανίδα της περιοχής και ιδιαίτερα σε περιοχές που χαρακτηρίζονται ως ζώνες ειδικής προστασίας για τα πουλιά όπως είναι η Καστοριά. Εδώ ζουν πληθυσμοί από κάποια είδη πτηνών, η προστασία των οποίων συγκαταλέγεται στις προτεραιότητες της Ε.Ε.

Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που συστάθηκε το πρόγραμμα. Για να δώσουμε περιθώριο ανάκαμψης σε αυτά τα είδη, μειώνοντας τον πληθυσμό των μινικ. Βάσει των πρώιμων αποτελεσμάτων, αρκετά από αυτά έχουν επιστρέψει. Είχαν δηλαδή μία θετική απόκριση μέσα σε αυτά τα 2-3 χρόνια με τις επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή».

Η επιστήμη των Πολιτών

Η επιστημονική έρευνα και παραγωγή καινοτόμας, χρήσιμης για την κοινωνία γνώσης, διεκπεραιώνεται κεκλεισμένων των πανεπιστημιακών θυρών και θεωρείται συχνά απρόσιτη στον μέσο πολίτη. Αυτή τουλάχιστον, είναι η άποψη που έχει παγιωθεί στη συλλογική μας συνείδηση. Σε δράσεις όμως, όπως εκείνη της LIFE ATIAS, η συμβολή των πολιτών κρίνεται όχι μόνο χρήσιμη αλλά και απαραίτητη.

Στην ιστοσελίδα του προγράμματος μπορεί κανείς να καταγράψει, συμπληρώνοντας μία φόρμα, την παρατήρηση εισβλητικών ειδών (μινκ, μυοκάστορας) και προστατευόμενων ειδών (βίδρα). Ο χρήστης καλείται να συμπληρώσει πεδία όπως είναι η ημερομηνία, η ώρα και ο τόπος παρατήρησης του είδους και να ανεβάσει την φωτογραφία του ζωντανού.

Με την καταγραφή της δραστηριότητας των ειδών, η LIFE ATIAS συγκεντρώνει χρήσιμα δεδομένα που τις επιτρέπουν να προχωρήσει, ύστερα, στην ενεργοποίηση των ειδικά σχεδιασμένων μηχανισμών επέμβασης.

Η LIFE ATIAS συμμετέχει ακόμη, στο ευρωπαϊκό δίκτυο παρατηρήσεων των ξενικών ειδών. Το δίκτυο παρέχει στους χρήστες ένα χρήσιμο εργαλείο ενημέρωσης, παρατήρησης και καταγραφής ξενικών ειδών σε όλη την Ευρώπη, την εφαρμογή EASIN για smartphone και tablet.

«Όσο περισσότερο συνεισφέρουν οι πολίτες, τόσο καλύτερα αποτελέσματα
θα έχουμε, όχι μόνο σαν πρόγραμμα αλλά και σαν χώρα.

Το λιθαράκι αυτό του καθενός, θεωρώ πως είναι ό,τι πιο χρήσιμο».