Στο άρθρο αυτό θα δοθούν ορισμένα συγκεκριμένα επιχειρήματα σε σχέση με το πόσο μπορεί οι ζωές μας να κατευθύνονται από κάποιο «Πεπρωμένο», όπως και πόσο έγκυρη μπορεί να είναι η Αστρολογία. Αν και το ότι δεν υπάρχουν πλέον Μαντεία των Δελφών θα ενίσχυε την άποψη που υποστηρίζουμε εδώ, στο άρθρο αυτό δεν θα επιχειρηθεί ιστορική (ούτε φιλοσοφική) επισκόπηση. Θα δούμε τα πράγματα από τη σκοπιά του Φυσικού, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συντομία.
1. Αστρολογία: Δεν υπάρχει τρόπος
Οι υποστηρικτές του προδιαγεγραμμένου μέλλοντος δεν ισχυρίζονται ότι ξέρουν με ποιο τρόπο μια υπερβατική οντότητα ή οι πλανήτες μπορεί να το κάνουν.
Από τις γνώσεις που έχουμε από τη Φυσική, δεν υπάρχει τρόπος να επιδρούν οι πλανήτες, αστέρες ή άλλοι σχηματισμοί του διαστήματος στη ζωή ενός ανθρώπου, έτσι που να διαμορφώνουν τα δεδομένα της ζωής του, τους έρωτές του, τα ευτυχή και δυσάρεστα συμβάντα της καθημερινότητάς του. Ούτε φυσικά να καθορίζουν άπαξ την προσωπικότητά του κατά τη στιγμή της γέννησης του.
Από πλευράς Φυσικής, αλληλεπιδρούμε με τα πάντα στο σύμπαν, αλλά με την ασθενέστερη αλληλεπίδραση, που είναι η βαρυτική. Η βαρυτική αλληλεπίδραση που νιώθουμε στην καθημερινότητά μας είναι βασικά από τη Γη. Τη βαρυτική επίδραση του Ήλιου τη συμπεραίνουμε από το γεγονός ότι η Γη στρέφεται γύρω του και εκείνης της Σελήνης από τις παλίρροιες. Από μακρινούς πλανήτες και ακόμα μακρινότερους αστέρες, η βαρυτική επίδραση πάνω μας είναι ουσιαστικά αμελητέα. Δεν θα μπορούσε καν να μετρηθεί στην πράξη. Αν η βαρύτητα μπορούσε να επιδρά με τέτοιο τρόπο πάνω μας, τότε η βαρύτητα από τη Γη είναι εκείνη που θα το έκανε, όχι η αμελητέα βαρύτητα από τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος.
Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο τα «ουράνια σώματα» επιδρούν σε εμάς είναι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Για εμάς στη Γη, η γιγάντια τέτοια επιρροή προέρχεται βασικά από τον Ήλιο. Κανείς ωστόσο δεν ισχυρίζεται ότι –πέρα από την προσφορά της ενέργειας στη Γη, την επιρροή στις τηλεπικοινωνίες, στη διάθεση, στο μαύρισμα και στα μελανώματα– μπορεί να διαμορφώνει τον τύπο της προσωπικότητας και το μέλλον των ανθρώπων. Οι πλανήτες πάλι δεν έχουν δικό τους φως, δεν εκπέμπουν δική τους ακτινοβολία – αντανακλούν εκείνη του Ηλίου, και έτσι γίνονται αδύναμα ορατοί σε εμάς. Η λάμπα δίπλα μας εκπέμπει σε εμάς πολύ περισσότερη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία απ’ όσο οι πλανήτες. Αν ο Ήλιος δεν θεωρείται υπεύθυνος για τη «μοίρα» μας ηλεκτρομαγνητικώ τω τρόπω, επ’ ουδενί δεν μπορούν να θεωρηθούν οι πλανήτες.
Άλλες αλληλεπιδράσεις που γνωρίζουμε στη φύση είναι οι πυρηνικές. Αυτές όμως είναι πολύ μικρής εμβέλειας, εξαντλούν δηλαδή την επιρροή τους στα πλαίσια των πυρήνων των ατόμων. Και προφανώς, ούτε γι’ αυτές ισχυρίστηκε κανείς ότι μπορεί να αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο επιδρούν οι πλανήτες για να γράψουν τη μοίρα των ανθρώπων στη Γη.
Τελικά, με βάση τις γνώσεις από τη Φυσική, δεν υπάρχει αλληλεπίδραση από πλανήτες ή όποια άλλα ουράνια σώματα που θα μπορούσε να διαμορφώνει την προσωπικότητα και το μέλλον των ανθρώπων. Θεωρώ βέβαιο πως οι πρώτοι αστρολόγοι που επινόησαν αυτή την υπόθεση από το μακρινό παρελθόν, αν είχαν τις γνώσεις που έχουμε σήμερα, θα διάλεγαν κάτι άλλο ως διαμορφωτή ή επηρεαστή της ανθρώπινης μοίρας και προσωπικότητας, κι όχι τους πλανήτες.
Ο Θεός;
Μια άλλη διάσταση από εκείνη της Αστρολογίας παίρνει η υπόθεση με την εμπλοκή ενός ανώτερου όντος, όπως ο Θεός, που μπορεί να είναι εκείνο το οποίο έχει προδιαγράψει το μέλλον με την μορφή του πεπρωμένου, του κισμέτ.
Ωστόσο, αν ακολουθήσουμε όσους πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού, και πάλι θα έχουμε τεράστια προβλήματα με τη μοίρα και τον προκαθορισμό. Έχει ο Θεός, παντογνώστης και παντοδύναμος ων, φτιάξει τα πάντα ως ένα απολύτως προδιαγεγραμμένο παιχνίδι; Οι διδαχές των μεγαλύτερων θρησκειών αναγνωρίζουν ελευθερία βούλησης στον πιστό και του ζητούν να κάνει το ένα ή το άλλο καλό πράγμα. Ένα τέτοιο αίτημα όμως είναι χωρίς νόημα αν το παιχνίδι είναι σικέ και προκαθορισμένο. Άρα, οι πιστεύοντες στον Θεό δεν μπορούν να του αποδώσουν την ιδιότητα ότι προκαθορίζει τη μοίρα των ανθρώπων.
Η εφαρμογή της Αστρολογίας
Όταν ήμουν καθηγητής σε λύκεια, προκειμένου να μάθουν οι μαθητές να γράφουν μια επιστημονική εργασία εφικτή για αυτούς, τους πρότεινα να κάνουν μια έρευνα σχετικά με την Aστρολογία. Θα μπορούσαν να πάρουν και να συγκρίνουν τις προβλέψεις για όλα τα ζώδια, για την ίδια ακριβώς περίοδο, διαφορετικών αστρολόγων, είτε να πάρουν τις προβλέψεις αστρολόγων για το δικό τους ζώδιο και να εκτιμήσουν τον βαθμό επαλήθευσής τους στη ζωή. Η έρευνα παρουσιαζόταν με τη συνηθισμένη επιστημονική φόρμα, με Περίληψη, Εισαγωγή, Μέθοδο, Αποτελέσματα, Συμπεράσματα και Συζήτηση.
Εκατοντάδες εργασίες παιδιών διαπίστωσαν ότι οι διαφορετικοί αστρολόγοι έδιναν διαφορετικές «προβλέψεις» για το ίδιο ζώδιο, για τον ίδιο χρόνο. Μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις, μετρημένες στα δάκτυλα, στην παραλλαγή της εργασίας όπου έκριναν την ακρίβεια της πρόβλεψης για εκείνους τους ίδιους, υπήρξαν παιδιά που είπαν ότι τους συνέβη κάτι το οποίο ταίριαζε με τις προβλέψεις κάποιου από τους αστρολόγους. Πράγμα φυσικά που δεν αποκλείεται στατιστικά, αλλά κυρίως όταν οι προβλέψεις είναι «ήξεις, αφήξεις…», δηλαδή διατυπωμένες με τρόπο ώστε να προκύπτει αμφισημία, π.χ.: «θα σου συμβεί κάτι καλό και κάτι κακό», «θα συναντήσεις κάποιον από το παρελθόν» κλπ.
Αυτό που έβγαινε διαρκώς από τις εργασίες των παιδιών ήταν καταφανές: οι συγκρίσεις μεταξύ των προβλέψεων των αστρολόγων ήταν «ό,τι να ’ναι», και όχι σε συμφωνία μεταξύ τους. Φαίνεται ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν μια κοινή αναφορά, παρότι υποστηρίζουν ότι προβλέπουν με βάση κοινό κώδικα από τους πλανήτες κλπ. Οπωσδήποτε, δεν συνεννοούνταν μεταξύ τους για το τι θα γράψουν. Ίσως πάλι να βλέπουν διαφορετικά το ίδιο πράγμα, όπως θα μπορούσε οι καφετζούδες να βλέπουν διαφορετικά το ίδιο κατακάθι του καφέ στο φλυτζάνι.
2. Ποιοι μπορεί να έχουν πεπρωμένο; Για ποιους ισχύει;
Ένα άλλο μεγάλο ερώτημα για τους πιστεύοντες είναι για ποιους είναι γραμμένο το πεπρωμένο. Για τους ανθρώπους; Μήπως και για τα ζώα; Μήπως για τα πάντα, έμβια και άβια; Νομίζω πως είναι δύσκολο να υποστηριχτεί ότι έχει πεπρωμένο το βουνό ή κάθε μόριο σκόνης στο παπούτσι μας, τα άτομα ή τα υποατομικά σωματίδια. Κι αν έχουν μόνο τα έμβια, ποια από αυτά; Έχει προδιαγεγραμμένη μοίρα η κάθε κατσαρίδα, μυρμήγκι, αλλά και μύκητας, βακτήριο ή ιός; Αν θεωρηθεί ότι απαιτείται κάποια μορφή συνείδησης ή αυτογνωσίας για να έχει πεπρωμένο ένα έμβιο, έχουν πεπρωμένο μερικά είδη χιμπατζήδων και οι άνθρωποι αλλά κανένα άλλο έμβιο πέραν τούτων; Αν κάποια έμβια ή μόνο ο άνθρωπος έχουν πεπρωμένο, από πότε γράφεται ετούτο; Έχουν τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια πεπρωμένο ή αυτό ορίζεται αφότου γίνει η ένωσή τους;
Προφανώς δεν θα ασχοληθούμε εμείς με τέτοιου είδους ερωτήματα. Οι πιστεύοντες στο πεπρωμένο είναι εκείνοι που οφείλουν να το κάνουν.
3. Ένας κόσμος όπου βασιλεύουν οι πιθανότητες
Το βασικό επιχείρημα ενάντια στην ύπαρξη όποιας μορφής πεπρωμένου είναι ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου ισχύουν οι νόμοι των πιθανοτήτων. Και προφανώς, προκαθορισμός και πιθανοκρατία δεν μπορεί να συνυπάρχουν. Δεν γίνεται να έχεις κάποιο πεπρωμένο που είναι «φυγείν αδύνατον» και ταυτόχρονα να είναι πιθανό να σου συμβεί αυτό, εκείνο ή το άλλο. Ας διασαφηνίσουμε τι εννοούμε κυρίως με παραδείγματα.
Κατά τις ημέρες του Πάσχα, των Χριστουγέννων και αργιών, συνήθως αυξάνουν τα τροχαία δυστυχήματα. Οι άνθρωποι που πεθαίνουν ή τραυματίζονται σε αυτά ήταν γραφτό τους να το πάθουν από κοινού, τις ίδιες μέρες, ή μήπως οι γεμάτοι δρόμοι σε συνάρτηση με κόπωση και κατανάλωση αλκοόλ αυξάνουν τις πιθανότητες των δυστυχημάτων; Έχουν συγχρονισμένο πεπρωμένο όσοι πεθαίνουν μαζικά σε έναν Τιτανικό ή οι πέντε που συνεθλίβησαν με το βαθυσκάφος που τους πήγαινε να δουν τον Τιτανικό, σε ένα τσουνάμι, σε μια τρομοκρατική επίθεση, σε ένα σεισμό; Ή μήπως σε μια μαζική καταστροφή οι πιθανότητες να πεθάνει κάποιος που βρίσκεται εκεί γύρω αυξάνουν δραματικά;
Οι άνθρωποι που ζουν με ανθυγιεινό τρόπο έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν συγκεκριμένα νοσήματα, ανάλογα σε τι κινδύνους εκθέτουν τον εαυτό τους. Δηλαδή αυτοί που καπνίζουν έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες καρκίνου και δη του πνεύμονα. Αυτοί που τρώνε πολύ, ανθυγιεινά και δεν κινούνται αρκετά, να πάθουν κάποια αγγειακή νόσο. Όσοι πίνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ να βλάψουν το συκώτι τους. Όσοι παίρνουν ναρκωτικά να βλάψουν σημαντικά τον εγκέφαλο και την κοινωνική τους ζωή. Όσοι τρέχουν με μοτοσυκλέτες είναι πιθανότερο να πάθουν ατύχημα απ’ όσους περπατούν στο πεζοδρόμιο. Αν μάλιστα αναλύσουμε την κάθε περίπτωση, όχι με βάση την ανόητη αντίληψη «αιτία-αποτέλεσμα» αλλά αναγνωρίζοντας τους πολλαπλούς παράγοντες που συνεισφέρουν, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το ιστορικό των σημαντικών συμβάντων, περιβαλλοντικών επιρροών, χρόνιων καταστάσεων κλπ, τότε αυτό που συμβαίνει στο άτομο φωτίζεται σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό.
Ας κάνουμε ένα εύκολο νοητικό πείραμα: Από την κορυφή ενός ελαφρώς κεκλιμένου και όχι απολύτως λείου επιπέδου αφήνουμε να κυλήσει μια μπίλια Α. Στη βάση του κεκλιμένου επιπέδου είναι πάρα πολλές όμοιες μπίλιες. Φτάνοντας κάτω η μπίλια Α χτυπάει μια από αυτές που βρίσκονται στη βάση. Ποια θα χτυπήσει; Αδύνατο να προσδιοριστεί από πριν. Αν όμως γείρουμε το επίπεδο δεξιά ή αριστερά ή φυσήξουμε την μπίλια καθώς τσουλάει, αν βάλουμε εμείς εμπόδια στη διαδρομή της κλπ., αναγνωρίζουμε πέραν πάσης αμφιβολίας ποιοι παράγοντες οδηγούν το πού θα πάει η μπίλια Α.
Πώς θα σας ακουγόταν μια περιγραφή του φαινομένου κάπως έτσι; «Ήταν στο πεπρωμένο της μπίλιας που χτυπήθηκε το να χτυπηθεί». Όντως, αυτό το παράδειγμα φαίνεται πολύ απλοϊκό, όμως κάπως έτσι συμβαίνει και με τα περισσότερα συμβάντα γύρω μας: πολλοί παράγοντες λαμβάνουν χώρα, που είναι απολύτως δύσκολο έως αδύνατο να προσδιοριστούν από πριν, προκειμένου να συμβεί κάτι.
Το μυαλό μας έχει την τάση από κατασκευής του να αναζητά την «αιτία» των πραγμάτων. Και «βρίσκει την αιτία»: το Πεπρωμένο. Μια εξήγηση απλή, ξεκάθαρη, όπως αυτές που επιθυμούν τα απαίδευτα μυαλά. Αλλά, απολύτως άσχετη από την πραγματικότητα, η οποία είναι ανηλεώς πολύπλοκη… Βέβαια, κάποιος μπορεί να συνεχίσει να ισχυρίζεται πως είναι το πεπρωμένο της μπίλιας που χτυπήθηκε το οποίο καθόρισε ποια κλίση ή εμπόδια θα βάζαμε, ακόμα και εμείς που κάνουμε το πείραμα. Παρότι θα μπορούσαμε με πολλαπλές εκτελέσεις (γέρνοντας το επίπεδο, φυσώντας κλπ.) να χτυπήσουμε όλες τις μπίλιες διαδοχικά, κάποιος θα μπορούσε να επιμένει στην άποψη πως στο πεπρωμένο μπαίνουν όλα όσα θα συμβούν για να οδηγήσουν στο «γραμμένο»…
Όπως και για πολλά άλλα σημαντικά ζητήματα στη ζωή δεν υφίστανται αποδείξεις σαν του πυθαγορείου θεωρήματος… Τελικά, στη σύντομη ζωή του, ο καθένας πιστεύει ό,τι τον βολεύει, προκειμένου να καταφέρει να πορευτεί…
Ο Στέλιος Κερασίδης είναι φυσικός.
