Ιστορικές διηγήσεις από τον Νοέμβριο του 1912 στους Αμπελόκηπους Καστοριάς

Είναι γνωστό ότι η Καστοριά απελευθερώθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1912 από τον Ελληνικό Στρατό με τον Στρατηγό Αρτη επικεφαλής και κάθε χρόνο ,όπως και φέτος η Εθνική Επέτειος γιορτάζεται κεντρικά στην Καστοριά με Δοξολογία,Ομιλίες στην Μητρόπολη Καστοριάς,κατάθεση Στεφανιών στο Ηρώο Πεσόντων,Παρέλαση (Σχολείων,Συλλόγων,Τμημάτων Στρατού,Μπάντας κλπ ) και τα τελευταία χρόνια επίσης και στο Αργος

Σήμερα που συμπληρώνονται 97 χρόνια από την Απελευθέρωση,προσέφυγα πάλι στις ιστορικές αναμνήσεις της μάνας μου Ελευθερίας Νικοπούλου,96 ετών σήμερα(**+απεβίωσε το 2015).

Η ίδια γεννήθηκε το 1913, ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση θυμάται όμως και μεταφέρει τις διηγήσεις της μάνας της,γιαγιάς Νάτσαινας Κοβάτση-Δημητρίου,αλλά και της μάνας του πατέρα μου, γιαγιάς Ρίνας(«μαμάνας»)Νικοπούλου, που είχαν ακολουθήσει όλο τον πληθυσμό του χωριού στη φυγή τους, για να γλυτώσουν από τους Τούρκους.

Οι Τούρκοι,λέει, φεύγοντας έκαψαν όλο το χωριό.αυτή την τακτική ακολουθούσαν, απ΄τη μια για τρομοκρατία του ντόπιου πληθυσμού αλλά και για να στερήσουν τον Ελληνικό Στρατό από ανεφοδιασμό.Ευτυχώς οι κάτοικοι είχαν μάθει την τακτική των Τούρκων νωρύτερα,έμαθαν τις κινήσεις του Τουρκικού στρατού και έφυγαν κακήν κακώς να σωθούν,παίρνοντας μαζί τους μόνο τα αναγκαία που μπορούσαν.Οι «Κοβατσιάδες» φεύγοντας είχαν μαζέψει ρουχισμό και διάφορα μικροπράγματα που δεν μπορούσαν να πάρουν μαζί τους και τα έριξαν μέσα σε πηγάδι νερού που υπήρχε στο μαχαλά και το σκέπασαν από πάνω για να τα σώσουν από το κάψιμο.Στο γυρισμό, πράγματι τα ξαναέβγαλαν και είχαν να βολευτούν τουλάχιστο με ρούχα

Οι περισσότερες οικογένειες έφυγαν με τα γυναικόπαιδα, τρέχοντας από χωριό σε χωριό. Το δρομολόγιο που ακολούθησαν: Μηλίτσα,Κωσταράζι,Γέρμα ( ίσως από το βουνό μας πάνω σε παλιό Κωσταράζι πρώτα?) και από κεί προς Δρυόβουνο,Πελεκάνο,Εράτυρα μέχρι Σιάτιστα για 18-20 μέρες,μαζί με τους κατοίκους από τα άλλα χωριά Μηλίτσα,Κωσταράζι ,Γέρμα, παρέες-παρέες με συγγενολόϊα, με πολλές κακουχίες,ψωμοζητώντας με περιπέτειες ή «συλλέγοντας» ότι έβρισκαν καθ’οδόν στα αγροκτήματα.Οι κάτοικοι των χωριών της Κοζάνης έδειξαν κατανόηση και γενικά τους συμπαραστάθηκαν.

Αναφέρονται στη φυγή, περιστατικά που “μάνες χάσαν τα παιδιά και τα παιδιά τις μάνες”.Μου διηγήθηκε περιστατικό από το σόϊ των Κοβατσιάδων που έφευγαν μαζί.Η γιαγιά Νάτσαινα (Αννα) ήταν με τον παππού Νάτση-Θανάση Κοβάτση-Δημητρίου και την θεία Παρασκευή,3 χρόνων τότε,ενώ η γιαγιά Ρίνα μόνη της είχε αγκαλιά τον πατέρα μου Κοσμά Νικόπουλο 4 χρόνων.

Σε κάποια στιγμή η γιαγιά Ρίνα σκόνταψε και έπεσε απότομα μαζί με το μωρό στην αγκαλιά της και χτύπησαν άσχημα.Ετρεξε δίπλα της και την βοήθησε ο παππούς Βασίλης («Του Μπάμπα»,Γεωργιάδης Βασίλης,πατέρας του Στέργιου Γεωργιάδη,»Μπάρμπα») λέγοντας « ά μαρ’Ρίνα-μαρ’Ρίνα,πάει του πιδί,παει του πιδί!».Τους βοήθησε να σηκωθούν αλλά ευτυχώς δεν ήταν σοβαρό το χτύπημα,λίγες γρατσουνιές και συνέχισαν την πεζοπορεία

Η θεία Τρυγώνα-Γιωργάκαινα (σύζυγος Γιώργη Κοβάτση,μητέρα Κοβάτση Χρήστου,γιαγιά του Πασχάλη και της Γεωργίας Κοβάτση) ήταν φορτωμένη μωρά (τα παιδιά της μικρά) στην αγκαλιά της.Στη φευγάλα, της έπεσε από την αγκαλιά της ένα κοριτσάκι χωρίς να το καταλάβει!Για καλή τους τύχει λίγη ώρα μετά ,πέρασε μια άλλη ομάδα προσφύγων που έφευγαν από Μηλίτσα και μέσα σ’αυτούς ήταν και η αδελφή της που γνώρισε την κουβερτούλα(¨πελένα») του μωρού και το πήρε και βρέθηκαν αργότερα προς την Σιάτιστα.Η γιαγιά Νάτσαινα με το μωρό(θεία Παρασκευή) χάθηκαν μέσα στο πλήθος και ο παππούς Θανάσης(Νάτσης) τους ξαναβρήκε φωνάζοντας παντού («‘εε Νάτσαινα από του Σδράλτς-Νάτσαινα από του Στρδαλτς!») εδώ-εκεί μετά μέρες.

Ο Ηλίας Παπαδόπουλος, θυμάται ότι και η μάνα του Ολγα Παπαδοπούλου,συμπεθέρα μας, τούλεγε ιστορίες γι’αυτήν την φυγή,αλλά δεν συγκράτησε ιδιαίτερες λεπτομέρειες.

οι γιαγιάδες-συμπεθέρες από αριστερά:
Ρίνα Νικοπούλου,Ολγα Παπδοπούλου
(η μικρή Ειρήνη Νικοπούλου) και η
μάνα μου Ελευθερία Νικοπούλου,
κάπου στη δεκαετία 1960,”παραδείχνουν”
πίσω φράχτης με “τσιαλιά&ξύλα”
παραπίσω παλιές προβάτες του πάππου
“Γκόλιου”

Λιγες οικογένειες 2-3 (οι «Σισκάδις») κατέφυγαν και έμειναν πιό κοντά, στις Σπηλιές του Βουνού μας.

Όταν οι χωριανοί γύρισαν πίσω σιγά-σιγά , 20 μέρες μετά, ακόμη έκαιγαν τα ερείπια και τα αμπάρια κάπνιζαν από τα καμμένα σιτηρά.

Και βέβαια όλοι ανασκουμπώθηκαν να «ψευτοφτιάξουν» τα σπίτια τους,όλα πλινθόκτιστα, με τα λίγα μέσα που διέθεταν και με προσωπική δουλειά.Η γιαγιά Ρίνα με τον παππού Γρηγόρη Νικόπουλο επισκεύασαν ένα μικρό κομμάτι από τα ερείπια του παλιού σπιτιού του παππού Νίκου.

Οι “Κοβατσιάδες” την επόμενη χρονιά το 1913 έκτισαν το καινούργιο μεγάλο τους σπίτι,πάλι με πλιθιά βέβαια, που σώζονταν μέχρι  αρχές δεκαετίας 1970(?) και είχε την επιγραφή “ΑΔΕΛΦΟΙ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ 1913”,αυτό ήταν το αρχικό όνομα της οικογένειας.

Το κοριτσάκι που είχε χαθεί,το βάφτισαν Μάχη,επειδή γεννήθηκε μέσα στις «μάχες» του πολέμου, ενώ η μάνα μου ,γεννημένη ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση,βαφτίστηκε Ελευθερία, για να σημειωθεί η χαρά της απελευθέρωσης.

Θεώρησα χρήσιμο να καταγράψω το μικρό αυτό ιστορικό χρονικό σαν μια μικρή συμβολή στην καταγραφή της τοπικής μας ιστορίας.

Σίγουρα και άλλοι συγχωριανοί θα έχουν ακούσει ανάλογες διηγήσεις από τους ηλικιωμένους των οικογενειών τους.Προτού φύγουν και οι τελευταίοι από κοντά μας, ας κάνουμε μια προσπάθεια να καταγράψουμε τις μνήμες τους,τουλάχιστον μια-δυό ιστορίες από κάθε συγγενολόϊ, γιατί πέρα από τα μεγάλα γεγονότα στο διάβα του χρόνου, οι άνθρωποι ζούν και τις μικρές τους προσωπικές,οικογενειακές,τοπικές περιπέτειες, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής Ιστορίας και είναι,ανθρώπινα, πολύ πιό κοντά μας.