Γράφει η Κατερίνα Φίλη
Ψυχολόγος – Ειδική Παιδαγωγός
Ποιά είναι η μεγαλύτερη δύναμη που επιτρέπει στα παιδιά να μεγαλώνουν και να ωριμάζουν;
Ποια είναι η δύναμη εκείνη που μας επιτρέπει να ξεπερνάμε τον πόνο και τη θλίψη, τα εμπόδια και τις απογοητεύσεις, μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο; Ένας άνθρωπος που έχασε το βιος του, ίσως και τους αγαπημένους του, στα ελάχιστα λεπτά ενός σεισμού, στη δίνη μιας μεγάλης καταστροφής , πού βρίσκει το κουράγιο να ξεκινήσει πάλι τη ζωή του; Μπορεί να διδαχθεί η ψυχική αντοχή ή πρέπει να έχεις γεννηθεί με αυτήν;
Ένα παιδί με τα μάτια γεμάτα δάκρυα, μόνο του, σε μια γωνιά της σχολικής αυλής , πού και πώς βρίσκει το κουράγιο να αντιμετωπίσει τον κόσμο; Οι ψυχολόγοι μελετούν με κουράγιο σε κάθε δυνατή κατάσταση: το αναζητούν στις φτωχές συνοικίες των μεγάλων πόλεων, σε πόλεις που καταστράφηκαν από σεισμούς, σε οικογένειες που ξεριζώθηκαν για να γλιτώσουν από τον πόλεμο, στα παιδιά που έχασαν έναν γονιό τους. Η αναζήτηση αυτή φαίνεται πως αποτελεί μέρος μιας σαρωτικής αλλαγής στην επιστήμη της ψυχολογίας, που έως τώρα προσπαθούσε να αποκαλύψει μόνο ότι καταστρέφει τους ανθρώπους. Τώρα, είναι πολλές οι έρευνες που εστιάζονται στο τι τους κάνει δυνατούς και ισορροπημένους. Η πρώτη τους διαπίστωση είναι ότι η ικανότητα να ξεπερνάμε τις μεγάλες δυσκολίες δεν μας απαλλάσσει από τον πόνο κατά κάποιο μαγικό τρόπο, ούτε τα αποτελέσματά της φαίνονται αμέσως.
ΠΩΣ ΕΠΙΒΙΩΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
Οι έρευνες για την ψυχική αντοχή δεν είναι καθόλου “ λαμπερές” .Αν πρόκειται να μελετήσουμε ανθρώπους να “ανεβαίνουν”, πρέπει να αρχίσουμε τις μελέτες μας από πολύ χαμηλά. . Για παράδειγμα , από νέους που είχαν τραυματική παιδική ηλικία. Θα περίμενε κανείς να είναι γεμάτοι ζεστά , τρυφερά συναισθήματα,. Όμως πρόκειται απλώς για ανθρώπους που ζουν σχεδόν στην κόψη του ξυραφιού. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι ξεπερνούν τις δυσκολίες της παιδικής ηλικίας και ξαναφτιάχνουν τη ζωή τους μόνον ως ενήλικοι. Μέχρι τότε ,παλεύουν με τις δυσκολίες. Έτσι:
Δεν υπάρχει προκαθορισμένη περίοδος, δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για να βρει κανείς την ψυχική αντοχή που του λείπει. Γενικά, οι άνθρωποι τα καταφέρνουν καλύτερα όταν μπορούν να αναπτύξουν αυτήν την ικανότητα στα 10 πρώτα χρόνια της ζωής τους. Η δυνατότητα για μια καλύτερη ζωή όμως είναι πάντα παρούσα.
Περίπου το ένα τρίτο των φτωχών, παραμελημένων, κακοποιημένων παιδιών είναι ικανά να φτιάξουν μια καλύτερη ζωή ως την εφηβεία τους. Οι επιδόσεις τους στο σχολείο είναι καλές, βρίσκουν μια δουλειά που τους επιτρέπει να ζουν αξιοπρεπώς, πολύ συχνά βοηθάνε τα αδέρφια τους.
Η πίστη – είτε πρόκειται για την πίστη στο μέλλον ,είτε σε μια ανώτερη δύναμη- αποτελεί βασικό συστατικό της ψυχικής αντοχής. Η δυνατότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τις δυσκολίες της ζωής ως παροδικές, είναι καθοριστικής της ψυχικής του δύναμης.
Οι περισσότεροι άνθρωποι με ψυχικές αντοχές δεν τα καταφέρνουν μόνοι τους – στην πραγματικότητα δεν προσπαθούν καν γι αυτό . Μια από τις πιο παράδοξες διαπιστώσεις των ερευνών για το ψυχικό σθένος είναι ότι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τις δυσκολίες της ζωής, αν δεν έχουν δική τους οικογένεια για να στηριχθούν, έχουν την ικανότητα να ζητούν βοήθεια από άλλους ανθρώπους. Η διαπίστωση αυτή ισχύει το ίδιο και για τα παιδιά και για τους ενήλικους: οι ενήλικοι με ψυχική δύναμη είναι πολύ πιο πιθανό να μιλούν με φίλους, ακόμη και με συναδέλφους, για τα προβλήματά τους.
Ο προσδιορισμός στόχων και ο σχεδιασμός για το μέλλον αποτελούν ισχυρούς παράγοντες που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των δύσκολών καταστάσεων. Στην πραγματικότητα, μπορεί να περιορίζουν ακόμη και το μέγεθος των εμποδίων.
Η αυτοπεποίθηση και η αναγνώριση των προσωπικών δυνατοτήτων είναι πολύ σημαντικές. Έρευνες μαρτυρούν ότι, όταν τα παιδιά καταθλιπτικών , προβληματικών οικογενειών αναγκάζονται να αναλάβουν την ευθύνη της οικογένειάς τους , δεν αισθάνονται παγιδευμένα, αισθάνονται ότι έχουν αξία. “ Αν δεν μπορείς να αλλάξεις μια άσχημη κατάσταση, μπορείς τουλάχιστον να εκτιμήσεις την αξία σου”.
ΠΟΙΟΙ ΑΝΤΕΧΟΥΝ ΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ;
Γράφει η Κατερίνα Φίλη
Ψυχολόγος – Ειδική Παιδαγωγός
ΘΩΡΑΚΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΨΥΧΗ
Είναι αρκετοί οι επιστήμονες που πιστεύουν ότι το ψυχικό σθένος μπορεί να διδαχτεί. Η σύγχρονη ψυχολογία προσπαθεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να οργανώσουν τις δυνάμεις τους σε τρεις κατηγορίες:
α) “ έχω” ( ισχυρές σχέσεις, κάποιο ρόλο να παίξω στην οικογένεια και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον)
β) “είμαι” ( άνθρωπος με ελπίδα και πίστη, νοιάζομαι για τους άλλους, υπερήφανος για τον εαυτό μου)
γ) “ μπορώ” ( να επικοινωνώ με τους άλλους, να λύνω προβλήματα, να κατανοώ το χαρακτήρα των ανθρώπων, να επιδιώκω καλές σχέσεις).
Έχει διαπιστωθεί ότι οι άνδρες αντλούν περισσότερη αυτοπεποίθηση και δυνάμεις από την κατηγορία “ έχω” , ενώ οι γυναίκες από την κατηγορία “ είμαι” .
“ Όλοι οι άνθρωποι όμως έχουν την ικανότητα να θωρακίσουν την ψυχή τους”. Χωρίς υπερβολές, είναι μία ριζική αλλαγή των προσεγγίσεων που επιχειρεί η ψυχολογία, η οποία , πριν λίγα χρόνια, έδινε έμφαση στις νοσηρές καταστάσεις που μπορούσε να δημιουργήσει ένα προβληματικό περιβάλλον. Οι ψυχολόγοι πίστευαν ότι ο σημαντικότερος παράγοντας που διαμορφώνει τον άνθρωπο είναι το περιβάλλον. Το κακό περιβάλλον θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε μία μη λειτουργική προσωπικότητα. Όμως, μία από τις μεγαλύτερες και καλύτερες μελέτες που έχουν γίνει γύρω από το ζήτημα αυτό ,ανατρέπει την πεποίθηση αυτή. Στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι:
Σε πλήθος παιδιών που μεγάλωσαν μέσα στη φτώχεια , σε οικογένειες όπου κυριαρχούσε ο φόβος και ενδημούσαν προβλήματα όπως αλκοολισμός και η επιθετικότητα, ένα ποσοστό 30% δεν παγιδεύτηκε οριστικά στα δίχτυα της εγκληματικότητας και της ανεργίας. Αντίθετα τα πήγαν πολύ καλά στο σχολείο, άρχισαν να δουλεύουν σε δουλειές που υπόσχονταν ένα αξιοπρεπές μέλλον, και , το κυριότερο, ως ενήλικοι αισθάνονταν ολοκληρωμένοι και δυνατοί άνθρωποι.
Το σημείο κλειδί είναι ότι ,η ανατροφή που δέχεται ένα παιδί ,( καλή ή κακή) δεν ισοδυναμεί με ισόβια φυλακή. Επομένως ,έναν από τους μύθους που καταρρίπτουν μελέτες της Σύγχρονης Ψυχολογίας είναι ότι ,μια κακή αρχή δεν φτιάχνει οπωσδήποτε ένα κακό πρόσωπο. Ένα παιδί που έχει κακοποιηθεί ,δεν θα κακοποιεί απαραιτήτως και τα δικά του παιδιά.
ΠΟΙΟΙ ΑΝΤΕΧΟΥΝ ΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ;
Γράφει η Κατερίνα Φίλη
Ψυχολόγος – Ειδική Παιδαγωγός
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ
Μερικές φορές, οι μαρτυρίες ενηλίκων που συγκεντρώνουμε μέσα από έρευνες είναι συγκλονιστικές: “ Θυμάμαι ότι ένα βράδυ, όταν ήμουν 6 χρονών ,καθίσαμε να φάμε. Ο πατέρας μου σχεδόν διέταξε την αδερφή μου να πει την προσευχή, και , όταν τελείωσε, της έδωσε ένα χαστούκι. Της είπε ότι έκανε λάθη και την πρόσταξε να την ξαναπεί. Η αδερφή μου ξανάρχισε και στο τέλος πάλι τη χαστούκισε. Το ίδιο πράγμα επαναλήφθηκε ξανά και ξανά, ολοένα και πιο γρήγορα, για μισή ώρα τουλάχιστο. Θυμάμαι ότι καθόμουν απέναντί του, έχοντας παραλύσει από το φόβο. Μέσα στον πανικό μου, το μόνο που κατάφερνα να κάνω ήταν να παρακαλέσω το Θεό να τη βοηθήσει να πει σωστά την προσευχή. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι την έλεγε σωστά, ακριβώς όπως τη μάθαμε στο σχολείο . Απλά ο πατέρας είχε γυρίσει μεθυσμένος από το καφενείο…Η απόγνωσή μου ήταν βαθιά και το συναίσθημα αυτό με σημάδεψε για πολλά χρόνια”. Κανένας άνθρωπος, και πολύ περισσότερο κανένα παιδί στον κόσμο δεν μπορεί να μείνει αλώβητο από μία τέτοια σκηνή, αποκαλυπτική του κλίματος που επικρατούσε σ ‘ αυτή την οικογένεια της επαρχίας. Κανείς δεν μπορεί να ξεπεράσει τέτοιο τραύμα. Χρειάζεται πολύς κόπος και είναι αναπόφευκτος ο πόνος, όμως δεν είναι λίγοι εκείνοι που τελικά θα καταφέρουν να “ χτίσουν” ένα καταφύγιο: απομονώνονται από το περιβάλλον τους, μαθαίνουν την τεχνική της ψυχικής απόστασης, καταφεύγουν στα βιβλία ή στη μουσική, στρέφονται σε μία ανώτερη δύναμη. Πιστεύουν στην ιδέα ενός φύλακα – αγγέλου ή στο Θεό, που “πάντα θα με αγαπά και θα με προστατεύει”.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΡΦΩΣΗΣ
Η μόρφωση παραμένει ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες στη σφυρηλάτηση του ψυχικού σθένους: η μεγαλύτερη “παρενέργεια ” της είναι η πεποίθηση ότι ανοίγεις ένα δρόμο που θα σε πάρει μακριά από την απόγνωση. Τα παιδιά που προέρχονται από προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον και ξέρουν καλά την ανάγνωση έως τα 10 τους χρόνια, έχουν ελάχιστες πιθανότητες να πέσουν σε παραπτώματα. Αλλά, ήδη από την τετάρτη δημοτικού , τουλάχιστον το 70% των νεαρών αυτών παιδιών, χρειάζεται εντατική και συστηματική βοήθεια για να τα βγάλουν πέρα στο σχολείο.
ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΖΩΗ
Δεν χρειάζεται να κατανοούμε τα πάντα γύρω από την ψυχική δύναμη για να εστιάσουμε την προσοχή μας στους βασικού παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωσή της: να υποστηρίξουμε τις ικανότητες των παιδιών στο σχολείο , να τα βοηθήσουμε να μάθουν να ζητούν βοήθεια, να τα μάθουμε να κάνουν σχέδια και να βάζουν στόχους. Ας δούμε τη μαρτυρία μίας νεαρής γυναίκας που βίωσε το θάνατο του συζύγου της : “ Όταν πέθανε ο άντρας μου , ένιωθα ότι απλώς θα χαθώ μέσα στο απέραντο πένθος. Για χάρη των παιδιών, άρχισα να βάζω μικρούς στόχους: Καθώς πήγαινα καθημερινά να πάρω το μικρό μου γιο από το σχολείο , σ ένα συγκεκριμένο σημείο της διαδρομής, άρχιζα πάντοτε να κλαίω. Έφτανα στην πόρτα του σχολείου πνιγμένη στο κλάμα. Την πρώτη μέρα που κατάφερα να μην κλάψω, πίστεψα ότι άρχισε η πορεία προς την απελευθέρωση από τον πόνο. Τώρα, ύστερα από δώδεκα χρόνια, καταλαβαίνω ότι δεν επιβίωσα απλώς. Έφτιαξα μία καινούργια ζωή. Μεγάλωσα τρία θαυμάσια παιδιά. Είμαι υπερήφανη για τον εαυτό μου. Είμαι ευτυχισμένη” .
Αυτή η αίσθηση του θριάμβου απέναντι σε όλες τις δυσκολίες και τον πόνο, που κάποτε φάνταζαν ανυπέρβλητα, δεν αποκτάται όταν ξεκινάς από ψηλά. Και οι περισσότεροι απ’ αυτούς που τα κατάφεραν έχουν πιο μεγάλη πίστη στον εαυτό τους και τις δυνάμεις τους από εκεινους που δεν προσπάθησαν τόσο σκληρά. “ Το πιο σημαντικό πρόσωπο είμαι εγώ. Ήμουν κατά κάποιο τρόπο τυχερή που έμαθα να βασίζομαι στον εαυτό μου. Κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να το κάνει για μένα” ,λέει η γυναίκα αυτή. Η ψυχική δύναμη είναι πολλά πράγματα μαζί. Ο καθένας έχει το δικό του τρόπο να αντιδρά στις προκλήσεις της ζωής. Η ψυχική δύναμη είναι πολυπρόσωπη. Αλλά κανείς δεν κατανοεί πώς τα πρόσωπα αυτά ενώνονται σε ένα και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα είναι δυνατός ή πότε οι δυνάμεις του θα τον εγκαταλείψουν. Και γ ι΄αυτό είναι παρήγορο το γεγονός ότι σήμερα πολλαπλασιάζονται εκείνοι που προσπαθούν να χαρτογραφήσουν τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής.
