Το Καστοριανό Καρναβάλι έφτασε… Η μεγάλη γιορτή της Καστοριάς αρχίζει και μας προσκαλεί να αφεθούμε στη ξεγνοιασιά και στη μαγεία της προσπερνώντας την γκρίζα πραγματικότητα των ημερών.
Η πόλη φορά τα γιορτινά της και υποδέχεται τα Ραγκουτσάρια 2016… Μια όαση κεφιού και απόδρασης από τις δύσκολες συνθήκες που φιλοδοξεί να μας παρασύρει στις συναρπαστικές διαδρομές της χαράς, της διασκέδασης, της ανατροπής και της δημιουργίας.
Ευχάριστη, πολύ εύθυμη και μοναδική εικόνα δημιουργούν στην όμορφη πόλη της Καστοριάς οι εορταστικές εκδηλώσεις των “Ραγκουτσαριών”. Πρόκειται για ένα τριήμερο εκδηλώσεων καρναβαλιού στο διάστημα του οποίου η πόλη αποκτάει ξεχωριστό χρώμα και πανηγυρική ατμόσφαιρα.
Ξεκινούν την Τετάρτη 6 Ιανουαρίου τα φετινά Καστοριανά Καρναβάλια, τα γνωστά σε όλους Ραγκουτσάρια. Πλήθος κόσμου, από όλη την Ελλάδα, βρίσκεται ήδη στην Καστοριά, προκειμένου να παρακολουθήσει ένα μοναδικό πανελλαδικά γεγονός. Στην καρδιά του χειμώνα, λίγες μόνο ημέρες μετά τον ερχομό του νέου έτους, οι Καστοριανοί, φορούν τις καρναβαλίστικες στολές τους και βγαίνουν στους δρόμους να διασκεδάσουν μέχρι τελικής πτώσεως.
Τα Ραγκουτσάρια, διαρκούν τρεις ολόκληρες ημέρες, από τις 6 Ιανουαρίου μέχρι και τις 8 Ιανουαρίου, όπου και η τελευταία μέρα αποτελεί και την κορύφωση των εορτών του Δωδεκαημέρου, με την γνωστή Πατερίτσα, δηλαδή τη μεγάλη παρέλαση των μεταμφιεσμένων μπουλουκιών στο κεντρικό δρόμο της πόλης. Το όνομα και η καταγωγή αυτού του εθίμου εντοπίζονται στην κλασική αρχαιότητα, από την οποία μέσω Ρώμης και Βυζαντίου μεταφέρθηκε στις μέρες μας. Είναι πολύ πιθανό το όνομα να προέρχεται από το λατινικό rogatores που ερμηνεύεται ως ζητιάνοι, που πολύ εύστοχα ορίζει την ιδιότητα αυτού που συμμετέχει στην ομάδα των μεταμφιεσμένων.
Υπάρχει δηλαδή η συνήθεια οι μεταμφιεσμένοι να ζητούν διάφορα δώρα από τα σπιτικά που επισκέπτονται σε ανταπόδοση της συνεισφοράς τους στην απομάκρυνση του κακού πνεύματος. Έτσι, ακόμα και το όνομα μας οδηγεί στον εντοπισμό του εθίμου στην αρχαιότητα. Οι Βυζαντινοί, γιόρταζαν το Δωδεκαήμερο με μουσικές, τραγούδια και μασκαρέματα. Οι άνθρωποι, έχοντας κρυμμένα τα πρόσωπά τους (δίκην καλικαντζάρων) πείραζαν τους ανθρώπους στους δρόμους, έμπαιναν απρόσκλητοι σε ξένα σπίτια και αναστάτωναν τους νοικοκύρηδες: ζητούσαν εδέσματα και γλυκά.
Πρόγραμμα τριημέρου Εκδηλώσεων των Ραγκουτσαριών:
6 Ιανουαρίου 2016 Θεοφάνεια (μετά τον αγιασμό των υδάτων, 11:30π.μ.), – Ο Αϊ-Βασίλης μοιράζει δώρα στην πλατεία Δαβάκη σε όλα τα παιδιά, σε συνεργασία με τον σύλλογο «Φίλων Καστοριανού Καρναβαλιού “ΤA ΡΑΓΚΟΥΤΣΑΡΙΑ”».
6 Ιανουαρίου Θεοφάνεια & 7 Ιανουαρίου 2016 Αϊ-Γιαννιού, “Καστοριανά Ραγκουτσάρια”. Τα “μπουλούκια” από νωρίς το απόγευμα ξεχύνονται σε όλους τους δρόμους και τα σοκάκια της πόλης, με ζωντανή μουσική από λαϊκές ορχήστρες σε Καστοριανούς παραδοσιακούς ρυθμούς και ξέφρενο αδιάκοπο χορό.
8 Ιανουαρίου 2016 Πατερίτσα – “Καστοριανά Ραγκουτσάρια”. Αποκορύφωση των εορταστικών εκδηλώσεων γίνεται την ημέρα αυτή με την παρέλαση των Ραγκουτσαριών στην οδό Μητροπόλεως (Τσαρσί), με ώρα έναρξης 14:00.
Ραγκουτσάρια
Τα Ραγκουτσάρια έχουν την καταγωγή τους από τα αρχαία Χειμερινά Διονύσια, όπου, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, υπήρχε ο θίασος των μεταμφιεσμένων που γύριζε από σπίτι σε σπίτι, μπαίνοντας και περιπαίζοντας τους νοικοκυραίους ζητώντας κεραστικά και φιλοδωρήματα. Κρυμμένοι πίσω από προβιές και αυτοσχέδιες μάσκες, συνέτειναν στην απομάκρυνση των κακών πνευμάτων που ταλαιπωρούσαν στο μεσοχείμωνο τον κόσμο των καιρών εκείνων.
Στην μακραίωνη διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, οι μεταμφιέσεις συνεχίστηκαν και προστέθηκαν νέες γιορτές παραδόθηκε από την προφορική και γραπτή παράδοση. Οι Rogatores (ζητιάνοι), που επισκέπτονταν τα σπίτια της περιοχής έπαιρναν κεραστικά και φιλοδωρήματα, αποτρέποντας έτσι τα κακά πνεύματα που δυσκόλευαν τη ζωή των ανθρώπων. Rogatio στα Λατινικά σημαίνει ζητώ. Πιθανότατα λοιπόν οι “ραγκουτσάρηδες” να είναι οι rogatores του χθεσινού κόσμου.
Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, οι λατρευτικές γιορτές της Αρχαίας Ελλάδας ήλθαν σε αντίθεση με την επίσημη Χριστιανική Θρησκεία και πολλά στοιχεία λησμονήθηκαν εντελώς. Όμως, αρκετά από αυτά κατόρθωσαν και αντέξανε τα εμπόδια, φτάνοντας ως τις μέρες μας.
Μαζί με τα προσφιλή θέματα που εξακολουθούσαν να αναβιώνουν στη διάρκεια του δωδεκαημέρου επί Τουρκοκρατίας και κατάφεραν να περάσουν το κατώφλι του 20ου αιώνα ήταν και οι “τσαρανιασμένοι ραγκουτσάρηδες” (οι βαμμένοι με μαύρο χρώμα στο πρόσωπο και το σώμα).
Οι κάτοικοι που έβγαιναν στους δρόμους, φορούσαν ό,τι έβρισκαν στα σεντούκια τους, επειδή το “φτιάξιμο” ήταν τις περισσότερες φορές έμπνευση της στιγμής. Οι επισκέψεις σε σπίτια όπου γιορτάζανε οι Γιάννηδες και στην πλατεία Ντουλτσό ήταν απαραίτητες. Τα πειράγματα, τα κεραστικά, τα φιλοδωρήματα, εξακολουθούσαν να είναι βασικά γνωρίσματα των μεταμφιεσμένων.
Ένα σημαντικό στοιχείο της περιόδου αυτής, που διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία 1920-1930, ήταν η παρουσία του Βάκχου, που έσερνε ένα γάιδαρο στολισμένο με κληματόφυλλα, που είχε στηριγμένο στο σαμάρι του το ξόανο του Θεού Διονύσου, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα μικρό βαρελάκι με κρασί.
Με την επιστροφή των Καστοριανών που έμεναν για καιρό στα ξένα, έκαναν την εμφάνισή τους δειλά-δειλά και οι πρώτες αλλαγές στον τρόπο μεταμφίεσης.
Μετά τη χαμένη δεκαετία του 1940-1950, ο κόσμος ξανάρχισε να ζει, να γλεντά, να μεταμφιέζεται.
Τα μεγάλα καφενεία “ΑΙΓΛΗ” και “ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ” διοργάνωναν ολονύχτια γλέντια. Πολλές παρέες άρχισαν να υιοθετούν νέα πρότυπα μεταμφίεσης, φερμένα από αλλού, ενώ άλλες συνέχισαν να επιμένουν στις πατροπαράδοτες συνήθειες.
Η πρώτη παρέλαση στα μέσα της δεκαετίας του 50 και η βράβευση των μεταμφιεσμένων από τον Δήμο Καστοριάς, σηματοδότησε την μετέπειτα εξέλιξή τους. Σήμερα, η παρέλαση των αρμάτων, των μπουλουκιών των σχολικών ομάδων, πραγματοποιείται στις 8 Ιανουαρίου και ξεκινά από το Δημαρχείο φτάνοντας μέχρι την πλατεία Ομονοίας – μέσω της οδού Μητροπόλεως, όπου παλαιότερα βρίσκονταν τα εβραϊκά μικρομάγαζα (ΤΣΑΡΣΙ) – και καταλήγοντας στην παραδοσιακή πλατεία Ντουλτσό.
Τα “Ραγκουτσάρια” είναι αυθεντικό παραδοσιακό καρναβάλι κι αποτελεί έντονη και ξεχωριστή βιωματική εμπειρία για τους συνεχώς αυξανόμενους κάθε χρόνο επισκέπτες. Ιδιαίτερα δε για αυτούς που επισκέπτονται την πόλη για πρώτη φορά, οι οποίοι μένουν έκπληκτοί από την φυσική της ομορφιά, και ενθουσιασμένοι από το ομολογουμένως εντυπωσιακό και φαντασμαγορικό θέαμα που αντικρίζουν.
Μέσ’ την καρδιά του χειμώνα και κατά τη διάρκεια των τελευταίων ωρών του δωδεκαημέρου, η πόλη της Καστοριάς παραδίνεται σ’ ένα μοναδικό τριήμερο γλέντι χαράς και ξεφαντώματος, που γεννιέται αυθόρμητα μέσα στις αμέτρητες παρέες των μικρών και μεγάλων που παίρνουν μέρος.
Στις 6, 7 & 8 Ιανουαρίου, οι δρόμοι και τα σοκάκια της πόλης σφύζουν από τις συντροφιές των ραγκουτσάρηδων, που χαίρονται, γλεντούν και χορεύουν στο ρυθμό της ξεγνοιασιάς, σκορπώντας ολόγυρα χαρά και κέφι.
Όλοι οι κάτοικοι της πόλης παραδίνονται σ’ ένα ξεχωριστό Διονυσιακό ξεφάντωμα, με τη συνοδεία των λαϊκών οργάνων που παιανίζουν όλα τα παραδοσιακά μουσικά ακούσματα της περιοχής. Πρόκειται για πανάρχαιες συνήθειες, η προέλευση των οποίων χάνεται μέσα στον χρόνο.
Παρά τις δυσκολίες που συνάντησαν σε μια μακροχρόνια διαδρομή, πολλά από τα στοιχεία αυτών των λατρευτικών εκδηλώσεων, που είναι γνωστές από τα Ελληνορωμαϊκά χρόνια, κατάφεραν να διατηρηθούν και να φτάσουν μέσω του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας έως τις μέρες μας.
